☐ Augustianie w Chojnicach

Zakon Świętego Augustyna – zgromadzenie zakonne założone we Włoszech przez papieża Aleksandra IV 1 marca 1256 roku po zjednoczeniu różnych wspólnot pustelniczych (eremickich), które żyły według reguły świętego Augustyna z Hippony.

Pod koniec XIII wieku Zakon upodobnił się do zakonu żebrzącego; zakonnicy opuszczali eremy, tworzyli klasztory w miastach, głosili kazania, przyjęli zasadę utrzymywania się z dobrowolnych ofiar. Papież Bonifacy VIII 16 I 1303 roku zaliczył augustianów do zakonów żebrzących, dając im jednak prawo przyjmowania zapisów majątkowych. Ich ubiorem jest czarny habit z kapturem i skórzanym pasem. Prowadzą oni działalność naukową, misyjną, społeczną oraz pracują wśród ludzi chorych, ubogich, upośledzonych i odrzuconych na margines społeczeństwa.

Do Polski (do Krakowa) zostali sprowadzeni z Czech w 1342 roku przez króla Kazimierza Wielkiego. W roku 1331 przybyli na Pomorze za sprawą księcia szczecińskiego z dynastii Gryfitów Barnima III Wielkiego. W Chojnicach zakonnicy ci, byli od XIII wieku. Przybyli do miasta w listopadzie 1356 roku ze Starogardu Szczecińskiego. Augustianów osadził na przedmieściach Chojnic wielki mistrz krzyżacki Winrich von Kniprode, który w 1356 roku zezwolił im wznieść kościół i klasztor. Obiekt powstał poza murami obronnymi na półwyspie Jeziora Zakonnego. W grudniu 1365 wielki mistrz von Kniprode nadał im teren przyległy do jeziora, odtąd nazywany Wyspą Mnisią. Chojniccy augustianie byli zakonem żebraczym. Ich pobyt w mieście podnosił status Chojnic – miasto należało do nielicznych w państwie krzyżackim posiadających takie klasztory. Pod koniec 1383 i na początku 1384 roku klasztor otrzymał od komtura tucholskiego Rudigera von Elnera relikwie w postaci drzazgi Krzyża Świętego. W związku z tym arcybiskup gnieźnieński Bodzanta nadał w 1384 roku Augustianom prawo udzielania odpustów wszystkim odwiedzającym kościół klasztorny.

Tytuł zakonu żebraczego nie ograniczył posiadania dóbr doczesnych a zakonnicy grodu tura często korzystali ze szczodrości darczyńców. Dzięki hojności mieszczan chojnickich augustianie otrzymali testamentowe darowizny pieniężne. Wielcy mistrzowie zakonni corocznie przekazywali konwentowi zapomogi. Od spadkobierców Zbenin otrzymali znaczny teren leśny; dzięki zapisom rycerstwa stali się właścicielami kompleksu łąk w okolicy Obrowa i Sławęcina Na podstawie przywileju wielkiego mistrza zapewniono zakonnikom przejście do miasta, budując tzw. furtę klasztorną w murze obronnym wraz z kładką nad fosą. Ich pobyt w mieście wiązał się ze zbieraniem jałmużny. Pierwsze zabudowania klasztorne były drewniane, następnie z cegły i kamienia. Czasy niepokoju dla klasztoru zapoczątkowała reformacja. Augustianin, Marcin Luter, ogłosił 95 tez. Chojniccy zakonnicy ulegli reformacyjnym poglądom i opuścili miasto. Budynki niszczały. Zostały rozebrane a materiał budowlany przeznaczono do remontu m.in. kościoła farnego. Władze augustiańskiej prowincji polskiej podjęły się w 1622 r. rewindykacji utraconych dóbr. Zakonnicy zażądali zwrotu dóbr ziemskich i odszkodowań za zniszczone budynki. Na początku lat dwudziestych XVII wieku król Zygmunt III Waza wydał wyrok, który nakazał zwrot części utraconych dóbr. W 1624 roku rozpoczęła się odbudowa zespołu klasztornego. Spłonął on w czasie najazdu szwedzkiego. Po powrocie augustianie wybudowali w 1660 roku kościół drewniany i dom zakonny; w 1712 nowy kościół o konstrukcji ryglowej. Na Wyspie Mnisiej stały klasztor, dom dla gości, chałupy dla rzemieślników i zabudowania gospodarcze. Dzięki staraniom przeora o. Klemensa Klundera w latach 1786-1794 wzniesiono kościół murowany w stylu późnobarokowym. Pod głównym ołtarzem znajdowała się piwnica, gdzie grzebano zmarłych. W 1930 odkryto w piętrowych niszach w murze i poza nim dookoła klasztoru szczątki zmarłych zakonników. Również murowany był klasztor, dwupiętrowy, posiadający przybudówki służące jako kuchnia i jadalnia.

Edykt kasacyjny wydany dla całych Prus 30 października 1810 r. został zrealizowany w stosunku do klasztoru chojnickiego w maju 1819 roku. Kościół i klasztor przeszły na własność gimnazjum katolickiego, zaś niektóre sprzęty liturgiczne i trzy ołtarze barokowe przekazano kościołowi farnemu (spłonęły w lutym 1945 roku). Obraz z głównego ołtarza przeniesiono do Wiela. Zakonnicy natomiast zostali skierowani do innego klasztoru.

Po sekularyzacji zakonu, architekt miejski Salzman w 1819 r. przebudował kościół poaugustiański, nadając mu dzisiejszą formę architektoniczną. Wieżę kościelną rozebrano do wysokości murów. W kościele otworzono w 1826 roku konwikt – przez 100 lat budynki pełniły rolę mieszkań dla uczniów, kandydatów do stanu duchownego i nauczycielskiego. Młodzież gimnazjum i liceum korzystała z budynków poklasztornych do 1954 roku. W 1957 zostały przekazane Służbie Zdrowia, a do 1991 roku. mieścił się tam żłobek. W 1991 obiekt stał się siedzibą Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego im. Romualda Traugutta.

tekst i rysunki Wiesława Gołuńska