☐ Pasjonat nauki i oświaty

Jednym z korespondentów Wojciecha Kętrzyńskiego, zasłużonego polskiego historyka i językoznawcy okresu zaboru pruskiego, był urodzony w Chojnicach Franciszek Loeper.

Uczony i społecznik

Warto przypomnieć Czytelnikom Chojniczanina najpierw postać Wojciecha Kętrzyńskieg (1838-1918). Był on synem Polaka Józefa Winklera, oficera armii pruskiej, i Niemki Eleonory z d. Raabe. Literatura biograficzna dotycząca dr. Kętrzyńskiego jest bardzo bogata. Wytrawny historyk, edytor źródeł, etnograf, lingwista. Człowiek wielu pasji, polityk i społecznik, entuzjasta polszczyzny – języka, którego zaczął uczyć się w 18 roku życia. Od jego nazwiska mazurskie miasto Rastembork przemianowano w 1946 r. na Kętrzyn.

Jednym z największych osiągnięć naukowych Kętrzyńskiego jest książka „Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z ich przezwiskami niemieckimi”. Dzieło wydane zostało we Lwowie w 1879 roku. Edycja poprzedzona została wieloletnią pracą badawczą. Publikacja Kętrzyńskiego okazała się bardzo przydatna po zmianie granic państwowych, kiedy przywracano dawne polskie nazewnictwo geograficzne. Autor opisał też proces zniemczenia wielu pierwotnych polskich toponimów.

Syn cieśli

Monografia naukowa Kętrzyńskiego nie ukazałaby się bez pomocy licznego grona współpracowników i korespondentów. Jednym z nich był pochodzący z Chojnic Franciszek Loeper, duchowny katolicki.

Przyszły duszpasterz i naukowy sprzymierzeniec W. Kętrzyńskiego urodził się 2 grudnia 1843 r. w rodzinie rzemieślnika Augustyna Loepera i Otylii z d. Krzemińskiej. Ojciec zajmował się ciesielstwem, a matka prowadziła gospodarstwo domowe. Dzięki wsparciu rodziny i funduszowi stypendialnemu F. Loeper kształcił się (przez 10 lat) w Królewskim Katolickim Gimnazjum w Chojnicach. Świadectwo dojrzałości uzyskał 1 sierpnia 1864 roku.

Rodzice przeprowadzili się do Koronowa, natomiast ich syn Franciszek podjął studia w Seminarium Duchownym w Pelplinie. Święcenia kapłańskie otrzymał 12 kwietnia 1868 roku. Dekretem biskupim skierowany został do pracy duszpasterskiej w Gdańsku. Posługę w mieście nad Motławą przerwała jednak przewlekła choroba płuc. Ks. Loeper leczył się w szpitalu w Pelplinie. Później, po wyzdrowieniu, został wikarym lokalnym w Lubiszewie (1869-1870). Następnie trafił do Susza, gdzie jako pierwszy stały duszpasterz – kuratus w tej stacji misyjnej organizował życie religijne.

Pracował z wielkim zapałem. Relacje ze swojej posługi zamieszczał w pelplińskim „Pielgrzymie”. Pisał m.in. o nowym wyposażeniu kaplicy czy o lekcjach religii w miejscowej szkole. W tym okresie rozpoczął też współpracę z dr. Wojciechem Kętrzyńskim. Ks. Loeper żywo interesował się sprawami oświaty i nauki. Zajmował się też, wówczas na własny użytek, badaniem etymologii nazw mazurskich miejscowości. Rychło porozumiał się z W. Kętrzyńskim i przesyłał mu wykazy nazw wsi i osad m.in. z parafii suskiej. Do tych zestawień dołączał zgromadzone informacje od mieszkańców. Taki korespondent był prawdziwym skarbem dla językoznawcy i historyka. Śmiało możemy zatem określić ks. Loepera mianem współtwórcy pierwszej nazewniczej monografii Prus Wschodnich.

Duszpasterz na Kaszubach

Bliskie suskiemu kuratusowi było również pisarstwo religijne. Ogłosił drukiem kilka broszur, m.in. „Die heiliger Zeiten. Handlungen und Gebrauche der katholischen Kirche” (Gdańsk 1880). Wydawcą publikacji ks. Franciszka Loepera był jego brat Augustyn, właściciel drukarni. Po czternastu latach pracy w parafii suskiej ks. Loeper został przeniesiony z Mazur na Kaszuby. Powierzono mu probostwo bytowskie. Wcześniej, w okresie Kulturkampfu, nie było tam stałego duszpasterza. Franciszek Loeper działalność w parafii bytowskiej rozpoczął w kwietniu 1884 roku. Trzeba przyznać, iż jego posługa w tej wspólnocie była bardzo owocna, szczególnie w zakresie infrastruktury kościelnej. Proboszcz Loeper doprowadził do przebudowy świątyni oraz plebanii i pomieszczeń gospodarczych. Odrestaurowany kościół został konsekrowany przez biskupa sufragana Leona Rednera 11 czerwca 1893 roku. Bytowski duchowny angażował się również w życie społeczne i polityczne. W listopadzie 1891 r. założył Chrześcijańsko-Socjalne Towarzystwo pod Opieką św. Józefa. Wspólnie z innymi kapłanami z dekanatu odbył pielgrzymkę do Rzymu. Aktywnie działał w katolickiej partii „Centrum”, z której ramienia kandydował w 1890 r. do parlamentu niemieckiego (z powiatu bytowskiego).

Światły organizator

Przez cały trzydziestoletni okres sprawowania posługi duszpasterskiej (1868-1898) ks. Loeper skutecznie zabiegał o rozwój życia religijnego, społecznego i oświatowego powierzonych mu wspólnot parafialnych. Był człowiekiem o szerokich horyzontach, otwartym na świat, ale też potrafiącym wspierać wiernych znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej. Postępująca choroba uniemożliwiła mu dalszą pracę w parafii. Po kilkutygodniowym pobycie w szpitalu NMP w Gdańsku zmarł 10 października 1898 roku. Po jego śmierci administratorem bytowskiej parafii został ks. dr Konstantyn Krefft (także wychowanek gimnazjum w Chojnicach; sługa Boży). Później proboszczem w Bytowie mianowano ks. Paula Petera Panske, Kosznajdra, który zasłynął jako wybitny historyk Pomorza. Ks. dr Panske, związany m.in. z pelplińskim środowiskiem naukowym, również ukończył gimnazjum chojnickie.

Kazimierz Jaruszewski