☐ Profesor Zabrocki

Profesor Zabrocki – wybitny językoznawca rodem z Czerska.

Ludwik Zabrocki przyszedł na świat 24 listopada 1907 roku w Czersku (powiat chojnicki) w rodzinie chłopskiej. Jego rodzicami byli rolnik i murarz Józef Zabrocki oraz Emma z domu Weinberg, córka leśniczego. W rodzinnej miejscowości chodził do szkoły powszechnej, a następnie kontynuował naukę w gimnazjum chojnickim. Po maturze w 1927 roku podjął studia polonistyczne i slawistyczne na Uniwersytecie Poznańskim, Studiował również germanistykę, orientalistykę oraz językoznawstwo indoeuropejskie. Przed ukończeniem studiów zatrudniono go na stanowisku asystenta, następnie zaś starszego asystenta przy Katedrze Indoeuropeistyki w UP, które to stanowisko zajmował do 1936 roku.W ostatnim roku studiów był prezesem Związku Akademickich Kół Misjologicznych. Magisterium uzyskał na podstawie pracy Gwara Borów Tucholskich. Szkic historyczno – genetyczny (wydanej w 1934 roku przez Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk w ramach Prac Komisji Filologicznej, tom VII, zeszyt 1).Publikacja ta zyskała pozytywne recenzje, z wyjątkiem wybitnego i kontrowersyjnego uczonego Kazimierza Nitscha, który na łamach dwumiesięcznika Język Polski stwierdził, że zamiar nakreślenia historycznej genezy dialektu (…) przerósł chyba siłę autora. Ma się wrażenie, że autor ma (…) poczucie językowe skażone niemczyzną. W późniejszych latach krytyka naukowa zweryfikowała radykalną opinię krakowskiego uczonego, zaś Ludwik Zabrocki zasilił szeregi najwybitniejszych polskich językoznawców.

W roku szkolnym 1935/1936 uczył języka polskiego w Collegium Marianum w Poznaniu, a następnie w Liceum Handlowym w Gdyni (1936/1937). W latach 1937 – 1939 był wykładowcą języka polskiego i historii żeglugi w gdyńskiej Państwowej Szkole Morskiej. We wrześniu 1939 roku powierzono mu odpowiedzialne obowiązki komendanta ewakuacyjnego szkoły.

Podczas okupacji ukrywał się w Borach Tucholskich (m. in. w czerskim gospodarstwie rodziców), pracując jako robotnik rolny, współdziałał też z ruchem partyzanckim. Mimo skrajnie niesprzyjających warunków starał się kontynuować działalność naukową, prowadząc badania terenowe. Po wojnie powrócił na Uniwersytet Poznański. Dzięki pomocy F. Antkowskiego i Z. Sobierajskiego odzyskał większość zasobów księgozbioru językoznawczego uczelni, rozproszonych w czasie wojny. Doktoryzował się w czerwcu 1945 roku na podstawie rozprawyCzas teraźniejszy w dialekcie pruskim Sambii (wyd. w 1947 roku) napisanej pod opiekąwybitnego lingwisty i pomorzoznawcyprof.Mikołaja Rudnickiego. W tym samym roku uzyskał habilitację w zakresie językoznawstwa indoeuropejskiego (rozprawaUsilnienie i lenicja w językach indoeuropejskich i ugrofińskim – 1951). W latach1945 – 1949 był adiunktem, a w latach1949 – 1954 docentem etatowymna UP.

W latach 1954 -1956 był dziekanem Wydziału Filologicznego UAM. Z jego inicjatywy powstało Archiwum Fonograficzne, w którym kierował przez dłuższy czas nagrywaniem gwar polskich na Ziemiach Odzyskanych ( Zachodnich i Północnych). Zarejestrowano wówczas m. in. gwarę Słowińców, której Ludwik Zabrocki poświęcił później kilka artykułów. W latach 1945 – 1947 odbył trzy podróże naukowe na ziemie Słowińców (w okolice jezior Łebsko i Gardno), a rezultaty swoich badań naukowych zamieścił m. in. w publikacji O Słowińcach i Kaszubach nadłebskichwydanej w 1947 roku w kwartalniku Instytutu Bałtyckiego Jantar. W latach 1945 – 1954 aktywnie uczestniczył w pracach Komisji Ustalania Nazw Miejscowych (KUNM) funkcjonującej przy Ministrze Administracji Publicznej. Komisja ta zajmowała się repolonizacją nazw geograficznych (szczególnie nazw miejscowych i terenowych) na obszarach, które powróciły do Macierzy w 1945 roku.

W 1955 roku uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego i objął kierownictwo Katedry Języków Germańskich UP. W 1962 roku został profesorem zwyczajnym. W latach 1965 – 1976 kierował Zakładem Językoznawstwa Stosowanego UAM. W 1974 roku został dyrektorem Instytutu Językoznawstwa UAM, którym kierował aż do śmierci.

W 1970 roku powołano go do grona członków korespondentów Polskiej Akademii Nauk; po sześciu latach osiągnął status członka rzeczywistego PAN, przewodnicząc kilku komisjom, m. in. Komisji Neofilologicznej. Doniosłe były dokonania prof. Zabrockiego na niwie naukowej pracy wydawniczej i edytorskiej. Uczony rodem z Czerska był założycielem i długoletnim redaktorem naczelnym periodyków: Lingua Posnaniensis, Biuletyn Fonograficzny, Glottodidacticaoraz członkiem kolegium redakcyjnego czasopism SlaviaOccidentalisi Kwartalnik Neofilologiczny.Przewodniczył Radzie Programowej wydawanego w Gdyni przez Polskie Towarzystwo Nautologiczne kwartalnika Nautologia. Należał również do grona współpracowników cenionych periodyków zagranicznych, m. in. ZeitschriftfürPhonetik, allgemeineSprachwissenschaft Und Kommunikationsforschung. Ważnym zadaniem Profesora było również redagowanie serii wydawniczej Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku Prace i Materiały z Zakresu Polskiego Słownictwa Morskiego(sześć zeszytów wydanych w latach 1955 -1956). Na uznanie zasługuje również udział Ludwika Zabrockiego w wydawnictwach: pomnikowymSłowniku staropolskich nazw osobowych pod red. Witolda Taszyckiego (doradca naukowy w zakresie nazw pochodzenia niemieckiego) tudzież Słowniczku morskimwydanym przez Instytut Bałtycki w Toruniu w 1935 roku z przedmową jednego z najwybitniejszych polskich humanistów prof. Aleksandra Brücknera.

Naukowe dokonania prof. Zabrockiego obejmują ponad 150 publikacji, wychowanie plejady uczniów (18 doktorów habilitowanych, 30 doktorów), kierowanie kilkoma placówkami naukowo – badawczymi, założenie i redagowanie licznych periodyków czy też udział w pracach Polskiej Akademii Nauk jako członek korespondent i członek rzeczywisty. Uczony ten stworzył podstawy polskiej lingwistyki cybernetycznej, rychło znajdując sprzymierzeńców i kontynuatorów wśród językoznawców z innych ośrodków akademickich, m. in. Ludwika Wierzbowskiego, przyszłego profesora Uniwersytetu Gdańskiego. Ludwik Zabrocki należał do grona najbardziej wszechstronnych polskich językoznawców w dwudziestym stuleciu. Od polonistyki i slawistyki, poprzez bałtologię i germanistykę przeszedł do indoeuropeistyki, językoznawstwa ogólnego oraz lingwistyki cybernetycznej. W ostatnich latach życia usankcjonował status językoznawstwa kontrastywnego (konfrontatywnego), wieńcząc swoje badania pracą O tak zwanych studiach kontrastywnych (1976). Profesor Zabrocki uprawiał również socjolingwistykę – w ramach tej dziedziny językoznawczej opracował teorię wspólnot komunikatywnych i językowych. Żywe były jego zainteresowania onomastyką (teorią nazw własnych). Problematyce nazewnictwa pomorskiego poświęcił m. in. publikacje Gostycyn i Cekcyn (1932), Charakterystyka językowa Pomorza (wydana w pracy zbiorowej pod jego redakcją Tydzień o Pomorzu, 1933), Granica borowiacko – kociewska i borowiacko – kaszubska (1937),Związki językowe niemiecko – pomorskie (1956) oraz Nazwy osiedli poza zwartą wsią na Pomorzu (1963).

Spośród polskich językoznawców Ludwik Zabrocki szczególnie cenił swojego mistrza i promotora swojej pracy doktorskiej prof. Mikołaja Rudnickiego. Sporządził bardzo rzetelny biogram tego uczonego (szczególnie koncentrując się na jego pracach onomastycznych) opublikowany w księdze pamiątkowej jemu dedykowanej (1960).

Zasługi naukowe i organizacyjne prof. Zabrockiego doczekały się wielu wyróżnień, także poza granicami kraju. W latach 1968 – 1969 był prezesem prestiżowego towarzystwa językoznawczego SocietasLinguisticaEuropea; przewodniczył również Komisji Neofilologicznej PAN. Trzykrotnie był laureatem I nagrody ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki (1963, 1969, 1976).

Ludwik Zabrocki zmarł 8 października 1977 roku w Poznaniu i spoczął na cmentarzu Junikowskim. Przemówienie nad trumną zasłużonego animatora nauki wygłosił profesor Gerard Labuda, jeden z najwybitniejszych polskich uczonych, historyk, syn ziemi kaszubskiej.

KAZIMIERZ JARUSZEWSKI