☐ Chojnickie nekropolie – Cmentarz ruski

Dawniej zmarłych grzebano na cmentarzach przykościelnych i w podziemiach kościołów – kryptach. W nich składano zwłoki ludzi znanych czy zasłużonych. W Chojnicach istniały cmentarze przykościelne
(przy kościele farnym, kościele augustianów i przy kościołach św. Jerzego i św. Ducha). Obecnie czynne są cmentarze: parafialny pod opieką parafii kościoła p.w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela i cmentarz gminy miejskiej – tzw. komunalny. Cmentarze przyświątynne istniały także przy kościołach filialnych – na Przedmieściu Człuchowskimi i Gdańskim. Tam składano do grobu zmarłych ze szpitali, przytułków: cmentarz przy kościele – szpitalu św. Ducha na Przedmieściu Człuchowskim i cmentarz kościoła – szpitala p.w. św. Jerzego na Przedmieściu Gdańskim. Własny cmentarz przyklasztorny założyli chojniccy augustianie. Wymienione cmentarze nie zachowały się. Są nekropolie, które zamknięto dla pochówków (Dolina Śmierci, Cmentarz Ofiar Zbrodni Hitlerowskich, cmentarz żołnierzy radzieckich). Zachowały się ponadto ślady nieistniejących miejsc wiecznego spoczynku (np. Wzgórze Ewangelickie, Góra Krzyżowa, cmentarz francuski, ruski i cmentarze żydowskie).

Początki
W początkach ery chrześcijańskiej, ciała zmarłych w ośrodkach miejskich, grzebano w katakumbach. Z ogłoszeniem w 313 r. wolności wyznania dla chrześcijan, rozpoczęto budowę budynków na cele kościelne, ukształtował się zwyczaj grzebania wiernych w murach kościelnych. Grzebanie zmarłych w kościołach wyczerpało ilość miejsc grzebalnych. W świątyniach chowano jedynie duchownych, osoby zasłużone. Z tego względu wszystkich pozostałych wiernych parafii grzebano na placu przed lub wokół kościoła. Tak powstały cmentarze przykościelne. Rozwój osad, wzrost liczby ludności, względy sanitarne, sprawiły, że zaczął się upowszechniać pogląd, iż ciała zmarłych należałoby grzebać w miejscach oddalonych od kościołów i od samych osad ludzkich. Kres grzebaniu zmarłych na cmentarzach przykościelnych, położyła Francja (II połowa XVIII wieku). Za jej przykładem jako pierwsza poszła Polska. To początki zakładania cmentarzy pozamiejskich. Chojnickie miejsca pochówku tego rodzaju to m.in. cmentarz ewangelicki, szwedzki, ruski i francuski.

Cmentarz ruski
W II połowie XVIII wieku Prusy Królewskie, jak i Chojnice znalazły się w wirze wielkiej polityki. Rzeczpospolita w okresie wojny siedmioletniej (1756-1763) zachowała neutralność, mimo to nie uniknęła niszczących następstw wojny. W wojnę zaangażowały się Prusy i Rosja, a położenie geograficzne Polski przekształciło ziemie polskie w bazę i zaplecze frontu. Rządy Augusta III nie uchroniły Polski przed bezkarnymi przemarszami, rekwizycjami i grabieżami obcych armii. Przemarsze wrogich wojsk wiodły przez różne prowincje Rzeczypospolitej, również przez Prusy Królewskie.

Tragiczne losy miast Pomorza Nadwiślańskiego dotknęły nasze miasto. 11 marca 1758 r. w Chojnicach pojawił się oddział rosyjskich huzarów, rekwirując konie i zboże opuścił miasto. Osiem dni później wkroczyły kolejne oddziały rosyjskie. Wypoczęte i zaopatrzone opuściły miasto kierując się na Pomorze Zachodnie. W listopadzie armie rosyjskie powróciły na okres zimowy do Prus Królewskich. Wokół Chojnic zakwaterowały pułki piechoty i jazdy. W mieście umieszczono 1300 chorych i rannych żołnierzy. Brak odpowiedniej opieki, złe warunki sanitarne przyczyniły się do wybuchu epidemii tyfusu plamistego i dezynterii. Wielu z nich zmarło i zostało pochowanych na cmentarzu prawosławnym, określanym wcześniej jako „cmentarz ruski” położonego na tzw. Polu Wiatraków, blisko obecnej wieży ciśnień przy ulicy Sępoleńskiej i al. Matki Bożej Fatimskiej. Uległ likwidacji w 1800 r. Wiosną 1759 r. 200 osobowy oddział Kozaków obsadził mury i bramy miejskie. Z tego okresu odnotowano zdarzenie śmierci jednego z nich. Na tzw. „Ruskiej Cegle” od strony północnej Bazyliki został wyryty napis: „Tu leży Moskal, pełnił w dniu 25 maja 1759 r. straż, spadł z wieży kościelnej i tam został pochowany”. Przez następne miesiące przez miasto przemierzały oddziały rosyjskie. Powróciły do Chojnic na okres zimowy. Wobec całkowitego zubożenia kraju przybyłe wojska rosyjskie na Pomorze wycofały się w głąb Rzeczypospolitej. Po zawarciu pokoju przez cara Piotra III wojska rosyjskie wycofały się z Pomorza Zachodniego, później opuściły Prusy Królewskie, a Chojnice ostatecznie w sierpniu 1762 r.

dezynteria – ostra choroba zakaźna jelit, w szczególności jelita grubego, której objawem jest uporczywa biegunka. Nieleczona prowadzi do śmierci.
grenadier (z franc.) – formacja piesza powstała na zachodzie Europy w pierwszej połowie XVII w., której głównym zadaniem było miotanie granatów ręcznych. W XVIII wieku oddziały grenadierów przekształciły się w doborowe jednostki przeznaczone do ataków na bagnety. Grenadierzy uzbrojeni byli w karabiny z bagnetami.
Kozacy – ukraińskie oddziały kawalerii w Rosji Carskiej.
Moskal – pogardliwa nazwa Rosjanina w języku polskim; wywodzi się bezpośrednio od „Moskwy”.
muszkieterowie, muszkieterzy – terminem tym określa się formacje wojskowe piechoty uzbrojone w muszkiety (broń palną). Była to formacja wojskowa występująca w XVI-XVII wieku w niemal wszystkich armiach europejskich i nie tylko. Na ich uzbrojenie składały się muszkiety, skąd przyjęto nazwę oraz rapiery (broń biała).
Pole Wiatraków – do roku 1772 w okolicy Chojnic stało 60 wiatraków. Pole Wiatraków ciągnęło się od szosy Bytowskiej ku Człuchowskiej, Tucholskiej i Sępoleńskiej.
tyfus plamisty – ostra wysypkowa choroba zakaźna przenoszona przez wszy odzieżowe, której powikłania mogą prowadzić do śmierci.

Wiesława Gołuńska
nauczycielka historii, regionalistka