☐ Andrzej Lorbiecki: Karczmy powiatu chojnickiego

Jak podaje encyklopedia – Karczma (gospoda, zajazd; dawniej też austeria, arenda, harenda, oberża) to budynek pełniący funkcję wyszynku, miejsca spotkań i zabaw miejscowej ludności oraz domu zajezdnego przeznaczonego dla podróżnych.

Historia karczm w Polsce datuje się od wczesnego średniowiecza i związana jest z prawem propinacji. Początkowo stanowiły własność władcy, który nadawał przywilej ich prowadzenia zakonom, rycerstwu, a w okresie kolonizacji na prawie niemieckim sołtysom sprowadzającym osadników. W okresie średniowiecza karczma oznaczała ogólnie budynek, w którym warzono i sprzedawano głównie piwo, niekiedy miód pitny, oraz produkty spożywcze (czasem karczmarz posiadał też prawo wypieku chleba oraz prawo uboju). Od 1494 obowiązywało prawo propinacyjne, zastrzegające wyłączność sprzedaży trunków dla właścicieli wiosek. Od tego czasu wina i miody były z karczm systematycznie wypierane przez wódkę. Karczmy wiejskie można podzielić na dwa typy: wiejskie i pozawiejskie (zajazdy). Pierwsze stały zazwyczaj w centrach wsi i były przeznaczone dla mieszkańców.

Natomiast karczmy pozawiejskie stały przy szlakach drożnych, mostach, brodach oraz ważnych skrzyżowaniach dróg, takie karczmy nazywano zajazdami. Taki zajazd zapewniał rozlicznym podróżnym schronienie, posiłek ale i nocleg (kiedy np. nie zdążyli oni dotrzeć do miasta przed zamknięciem bram miejskich). Do XVIII wieku karczmy, przeważnie drewniane, stawiano przy głównych traktach, często na rozstajach dróg, na przedmieściach miast, w rynkach miasteczek oraz we wsiach.

Pisząc o karczmach powiatu chojnickiego mam na myśli obszar wchodzący w skład dzisiejszego powiatu chojnickiego. Najstarszymi karczmami na tym terenie były karczmy wchodzące w skład dwóch komturii krzyżackich. Na terenie komturii człuchowskiej:

• Pawłowo (1332r.)
• Obkas (1347r.)
• Charzykowy (1350r.)
• Chojniczki (1404r.)
• Lotyń (1407r.)
• Borzyszkowy (1447r.)

oraz zapisane w 1564 r. Jeziorki, (karczma mieściła się w rejonie Suskiej strugi, na pustkowiu Techenkrug zwana Techową Karczmą) i w roku 1570 Ostrowite, Lipnica, Zarzecze, Nowa Cerkiew, Moszczenica i Zamarte.

Na terenie komturii tucholskiej:

• Czersk (1350r.)
• Rolbik (1350r.)
• Odry (1352r.)
• Łąg (1354r.)
• Swornegacie (1382r.)

Około roku 1400 powstają karczmy w Sławęcinie, Ciechocinie, Ostrowitym, Silnie, Granowie, Lichnowach, Rytlu, Brusach, Zalesiu, Lubni, i Czyczkowach. W 1417 roku pojawia się w dobrach prywatnych karczma w Orliku.

Jak podaje Towarzystwo Naukowe w Toruniu z roku 1901 prócz wyżej już wymienionych karczm, powstają nowe. W powiecie tucholskim: Kosobudy, Wiele, Górki, Koślinka, Ogorzeliny, Będźmierowice, Wojtal, Mokre i Nieżurawia. W powiecie człuchowskim: Lichnowy, Leśno, Karsin, Angowice, Doręgowice, Konarzyny, Obiezierze i Szonfeld.

Chojnice po raz pierwszy zostały miastem powiatowym w roku 1772. Ilość karczm w powiecie była różna. W pewnym okresie liczba ich malała by po pewnym czasie znowu wzrastać w zależności od podaży i zapotrzebowania, jednak w przybliżeniu powyższy stan nie uległ znacznej zmianie. W samym mieście i na przedmieściach za czasów panowania krzyżaków, funkcjonowało kilka karczm. Najbardziej znaną była karczma zwana Rogatkową na przedmieściu człuchowskim tuż przed bramą człuchowską (narożnik dzisiejszej ul. 31 Stycznia i Placu Jagielońskiego). Karczma była przeznaczona dla podróżnych którzy nie zdążyli dotrzeć do bram miasta przed ich zamknięciem. Nocowano w niej a następnie rano, kiedy otwierano bramy wjeżdżano do miasta. Drugą znaną karczmą była karczma na przedmieściu gdańskim która spłonęła w pożarze 14 maja 1656 r.

W Chojnicach istniała sieć szynków; w latach siedemdziesiątych XVIII wieku było ich 20, jednak szynkarze mieli prawo tylko do handlu detalicznego- sprzedaży piwa na sztofy. Trunek ten także oferowano w licznych w mieście karczmach. Władze miejskie wydzierżawiały karczmę miejską zazwyczaj na trzy lata. Mieściła się ona w ogrodach pomiędzy dzisiejszą fosą miejską a placem Jagiellońskim. Obok karczmy miejskiej w połowie XVIII wieku w Chojnicach czynnych było jeszcze sześć karczm. Dwie z nich zlokalizowane były również na przedmieściu człuchowskim. Jedna była własnością ówczesnego ławnika Jeremiasza Lesse, (przed Bramą Człuchowską, opisana wyżej) druga przed Bramą Młyńską, rajcy miejskiego Jana Wojciecha Kliwerta. Za Bramą Gdańską, przy gościńcu prowadzącym do Gdańska, znajdowały się cztery karczmy; miejscowego konwentu Jezuitów, probostwa chojnickiej fary, burmistrza Izaaka Gotfryda Goetke (1718), w latach 1720-1742 zwana „Czerwony Dzban” a w latach 1742 do 1945 „Pod Złotym Lwem”. W roku 1902 właścicielem był Karl Greinert a od roku 1919 należała do rodziny Jażdżewskich, oraz czwarta karczma, aptekarza i ławnika Jana Jerzego Ewerbecka.

Na początku XX w. w Chojnicach, oprócz 15 restauracji, czynnych było 10 oberży – zajazdów, m.in. „Złoty Lew”, „Czarny orzeł”, „Ogród Towarzyski”, „Trzy Korony”, „Cesarz Niemiecki”. Tradycja usytuowania karcem na dawnych przedmieściach w okolicy pl. Św. Jerzego i pl. Jagiellońskiego, przetrwała niemal do naszych czasów. Dziś jednak do tego fragmentu historii nawiązuje jedynie bar „Zagłoba” przy ul. Batorego 1.