☐ Chojnice dawniej i dziś – Jeziora

Osada chojnicka powstała w wieku XII na przesmyku między Jeziorem Cegielnianym i Jeziorem Zakonnym. Życie miejskie, skupione było w obrębie rozpadających się murów i na dwóch przedmieściach: Człuchowskim i Gdańskim. Chylące się ku ruinie bramy miejskie: Młyńska i Gdańska zostały rozebrane. Podobny los dotknął część średniowiecznych murów miejskich. W połowie XIX wieku osuszono jezioro Cegielniane położone na północ od miasta i rozbudowano istniejące od średniowiecza przedmieścia Gdańskie, przy klasztorze augustianów i przed Bramą Człuchowską. W roku 1935 osuszono kolejne jezioro, tym razem na południe od miasta (Zakonne), zamieniając pozyskane tereny na park miejski. W miejscu osuszonego jeziora Cegielnianego wybudowano stadion sportowy.

Dwa łączące się ze sobą, a otaczające Chojnice jeziora: Zakonne (Monchsee), zwane również Jeleńcz oraz Zielone, zwane Cegielnianym były pozostałością okresu polodowcowego. W średniowieczu miasto miało charakter warowny a jeziora stanowiły naturalne zabezpieczenie przed najazdem. Nazwa Jeziora Zakonnego wywodzi się od Wyspy Zakonnej, zwanej również Wyspą Mnisią – wymienionych po raz pierwszy w roku 1366. Oba jeziora łączyły się koło Bramy Gdańskiej, a wody tych jezior zasilały młyn słodowy położony przy dzisiejszej ulicy Mickiewicza.

Jezioro Zakonne rozciągało się na południe od miasta: od dzisiejszej Alei Brzozowej do ul. Krętej. Sięgało dzisiejszego placu św. Jerzego i ul. Angowickiej z jednej strony, a ul. Prochowej z drugiej. Dzisiejsza Aleja Brzozowa, dawniej była groblą za którą rozciągało się bagno.

Jezioro Zielone (Cegielniane) łączyło się z Jeziorem Zakonnym. Rozciągało się między ulicą Wysoką, Ogrodową i Mickiewicza, w miejscu dzisiejszego stadionu sportowego. Z powodu licznych epidemii jezioro postanowiono w 1868 osuszyć (w 1877 było zamulone cuchnącymi ściekami miejskimi). Nastąpiło to w 1900 roku. W latach dwudziestych były tu działki ogródkowe, obecnie stadion. Ostatnią pozostałością po Jeziorze Cegielnianym był staw w miejscu dzisiejszego placu Emsttdeten.

W XVIII w. Chojnice nie posiadały kanalizacji. Ulice przypominały polne drogi, którymi do podmiejskich jezior oprócz potoków po deszczu, spływały również wszystkie inne nieczystości. Oba jeziora, tj. położone na północy Jezioro Cegielniane i leżące na południu Jezioro Zakonne były zbiornikami ścieków. Jednym z głównych problemów były latryny wojskowych koszar przy ul. Nowe Miasto. Po obfitych opadach przelewały się, a ich zawartość zasilała Jezioro Cegielniane. Gdy latem obniżał się poziom lustra wody, wówczas błoto, zalegające dno zatruwało powietrze. Brak jakiejkolwiek troski władz miejskich o polepszenie tego stanu rzeczy był też przyczyną wybuchu epidemii cholery w latach 1831 i 1848, której ofiarą padło wielu mieszkańców. Osuszanie obu jezior zapoczątkowano w lutym roku 1857.

W tym czasie Jezioro Cegielniane było już tylko zamulonym, cuchnącym dużym zbiornikiem ścieków i brudów ulicznych. W związku z następną epidemią w 1866 roku gdy zachorowalność w mieście wynosiła 653 osoby, z czego 259 przypadków zakończyło się zgonem, postanowiono całkowicie osuszyć jezioro. Decyzję ówczesna gmina, podjęła w 1868 r. Całkowite osuszenie i zasypanie Jeziora Cegielnianego nastąpiło dopiero na Wielkanoc 1900 roku. Na jego miejscu powstawały poletka do uprawy warzyw. W 1931 r. uporządkowano ten teren, założono zieleńce oraz wybudowano stadion sportowy. Podobnie było z Jeziorem Zakonnym; spuszczanie wód jeziora w roku 1857 odbywało się za pomocą potoku odpływowego, który rozpoczynał się przy ul. Sukienników, biegł tą ulicą wzdłuż murów obronnych, skręcał w ul. Grobelną i fosą miejską oraz częściowo ul. Mickiewicza wpadał do Jarcewskiej Strugi tuż przy młynie wodnym, który był tam usadowiony.

W 1868 roku lustro jeziora obniżono o 2 stopy. Młyn wodny który służył miastu od 508 lat częściowo rozebrano a koło wodne młyna unieruchomiono. Kolejne osuszanie Jeziora Zakonnego nastąpiło w sierpniu 1894 r.; ponownie obniżono taflę jeziora. Dalsze osuszanie jeziora nastąpiło w czerwcu 1923 r. i w lipcu 1924 r. Mimo bagrowania mułu i ponoszenia wielkich kosztów na oczyszczanie, nie przynosiło to zadawalających skutków. Całkowite osuszenie nastąpiło latem 1936 r. W tym czasie jezioro sięgało do dzisiejszej ul. Sukienników 6, a jego głębokość wynosiła 7 metrów. Rozwiązanie tych problemów przyniosło wprowadzenie od 1909 roku, kanalizacji miasta. W tym celu w 1886 r. wybudowano dwa główne kanały odprowadzające wodę z rejonu miasta do Jarcewskiej Strugi.

Decyzją władz postanowiono osuszyć Jezioro Zakonne i Zielone, będące z racji zamulenia i zanieczyszczenia zagrożeniem sanitarnym. W 1934 r. przeprowadzono kanał wodny od jeziora Zakonnego przez Pl. Kr. Jadwigi co pozwoliło na odprowadzenie wody do Jeziora Charzykowskiego i na likwidację tego ostatniego (Zielonego). Wcześniej nad tym projektem pracowało kilka lat wielu rzeczoznawców technicznych i melioracyjnych. Po dawnym Jeziorze Zakonnym pozostał tylko mały staw w parku 1000-lecia.

Dziś stanowi jedną z wielu wizytówek Chojnic. Park 1000-lecia po rewitalizacji zmienił się nie do poznania. Pierwsze prace przy założeniu parku na terenie osuszonego Jeziora Zakonnego rozpoczęto w czerwcu 1927 r. z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta Chojnice. Mimo kilkakrotnego wydobywania mułu i związanych z tym pokaźnych kosztów wcześniej nie odniesiono zamierzonych rezultatów. Park zaprojektował miejski budowniczy Helmut Baldamus. Pierwotnie park zajmował obszar do linii byłego klasztoru Augustianów. Dalsza cześć pozostałości jeziora (Zakonnego) została wykorzystana po wojnie jako miejsce składowania gruzów ze zniszczonego śródmieścia. Jednak powiększenie parku nastąpiło dopiero w 1959 w rezultacie czynu społecznego.

14 maja 1959 r. dla uczczenia 1000-letniej rocznicy Państwa Polskiego nadano mu nazwę Parku Tysiąclecia. Oficjalnie Park oddano do użytku 17 września 1966 r. W czynach społecznych wybudowano muszlę koncertową, zaplecze amfiteatru, boiska do gier sportowych, obelisk upamiętniający Mikołaja Kopernika, czy 500-setną rocznicę Powrotu Chojnic do Polski po okresie wojny trzynastoletniej. Stopniowa degradacja parku sprawiła, iż obszar ten nie służył chojniczanom jako miejsce wypoczynku. Dopiero miejski projekt rewitalizacji w 2010 r. sprawił, iż w parku powstały 3 kilometry alejek, pojawiło się 38 koszy na śmieci, 75 ławek, 89 lamp, 5 altan, 2 pergole, 10 dozowników na woreczki i pojemników na psie odchody, ogród botaniczny, plac zabaw, nowe cieki wraz z kładkami, a w niedalekiej przyszłości karczma. Całości 16-hektarowego parku strzeże 11 kamer sprzężonych z miejskim systemem monitoringu. Dziś teren ten zmienił swoje oblicze nie do poznania i jest miejscem chętnie odwiedzanym zarówno przez mieszkańców miasta, jak i turystów. Rewitalizacja Parku 1000-lecia w Chojnicach, zdobyła I miejsce w ogólnopolskim konkursie „Modernizacja Roku 2012”.

Z Jeziorem Cegielnianym wiąże się legenda o duchu. W 1433 r. miasto było oblegane przez husytów, którzy próbowali pod osłoną nocy tratwami wedrzeć się do środka od strony Baszty Kościelnej położonej po wschodniej stronie Starego Miasta. Franciszek Pabich w „Małym leksykonie chojnickim” podaje, że mieszkańcy w porę otworzyli śluzy i spuścili wodę z jeziora, przez co tratwy Czechów ugrzęzły w mule. Wielu z oblegających ugrzęzło w szlamie lub zostali wzięci do niewoli – żołnierze dostali się do Chojnic bez broni – większa waga sprzyjała pochłonięciu żołnierzy przez trzęsawiska. Niestety, jeden nie przeżył wyprawy – utonął w bagnach, a jego duch przez długie lata straszył chojniczan.

bagrowanie – mechaniczne usuwanie warstwy osadów dennych ze zbiorników wodnych.
husyci – ruch religijny i polityczny zapoczątkowany przez Jana Husa, którego zwolennicy domagali się m.in. sekularyzacji dóbr kościelnych i komunii pod dwiema postaciami.
młyn słodowy – młyny słodowe (kruszarki słodu) dla browarów są maszynami do dokładnego wyciskania ziaren słodu ze skiełkowanych i wysuszonych ziaren zbóż.
młyn wodny – budowla z urządzeniem do przemiału ziarna na mąkę i kaszę, poruszanym za pomocą koła wodnego lub turbiny wodnej, usytuowana nad rzekami.
stopa – jednostka miary, nawiązująca do przeciętnej długości stopy ludzkiej. W różnych krajach miała inną długość. Zmieniała się także na przestrzeni wieków. Obecnie przez stopę najczęściej rozumie się stopę angielską = 30,480 cm.

— Wiesława Gołuńska