☐ Florian Ceynowa

Florian Ceynowa (1817-1881), maturzysta z 1841 r., filomata chojnicki, lekarz, pisarz i działacz polityczny, folklorysta i językoznawca, twórca regionalizmu kaszubskiego.

Florian Ceynowa, urodzony 4 maja 1817 r., to jeden z najsłynniejszych wychowanków Królewskiego Katolickiego Gimnazjum w Chojnicach. Pochodzący ze Sławoszyna k. Pucka syn kowala po ukończeniu szkoły elementarnej kształcił się daleko od rodzinnego domu. W 1833 r. edukację gimnazjalną w Chojnicach ukończył jego brat Marcin, późniejszy duchowny, administrator w Kokoszkowach, zmarły przedwcześnie w 1847 r. Księdzem był również najstarszy brat Józef, wychowanek gimnazjum w Pułtusku. Trzynastoletni F. Ceynowa naukę w chojnickim zakładzie podjął 10 września 1830 r. jako uczeń klasy VI i uczęszczał do niego przez 11 lat. Pełny tok kształcenia w gimnazjum zakładał wówczas dziewięć lat. Kolejność klas liczono odwrotnie niż obecnie: zaczynano od seksty, kończono prymą, po której przystępowano do matury. Trzy ostatnie klasy (tercja, sekunda i pryma) trwały po dwa lata szkolne. Edukację co roku w klasie VI podejmowało kilkudziesięciu uczniów, a maturę zdawało kilku lub kilkunastu abiturientów. Świadectwo dojrzałości uzyskane w szkole publicznej uprawniało do przyjęcia w pierwszej kolejności na każdy kierunek studiów w pruskich uczelniach. Ceynowa powtarzał klasę piątą i drugą; drugoroczność wśród gimnazjalistów zdarzała się nierzadko. Wielu uczniów rezygnowało z nauki, bowiem stawiano im bardzo wysokie wymagania. Uczniowie opuszczali też szkołę z braku środków finansowych; dotyczyło to młodzieży nieobjętej systemem stypendialnym bądź nieotrzymującej należytego wsparcia ze strony ubogiej rodziny. W Chojnicach faworyzowano przedmioty humanistyczne, adekwatnie do klasycznego charakteru szkoły. Szczególny nacisk położony był na dydaktykę języków starożytnych i nowożytnych.

Maturę przyszły doktor i inicjator regionalizmu kaszubskiego zdał wraz z ośmioma innymi abiturientami w sierpniu 1841 r. Miał wówczas już 24 lata, pamiętać jednakże należy, iż naukę gimnazjalną rozpoczął stosunkowo późno (w wieku 13 lat). Warto więcej uwagi poświęcić sylwetce Ceynowy, bo postać ta zasługuje na szczególne uznanie pośród absolwentów gimnazjum chojnickiego (w 200. rocznicę powstania tej placówki).

Już w latach szkolnych Ceynowa żywo interesował się polską historią i losami Kaszubów, zafascynowany był twórczością romantyków, przede wszystkim dziełami Mickiewicza. Pragnął zostać kaszubskim Wallenrodem i tak był później często nazywany. Swoje patriotyczne zapatrywania powiązał z tajnym ruchem filomackim w Chojnicach. Osobowość młodego Ceynowy zobrazował literacko Franciszek Fenikowski w powieści Zapadły zamek.

Florian Ceynowa deklarował w gimnazjum podjęcie studiów teologicznych (tak jak wcześniej jego brat Marcin). Wraz z kolegą z rocznika maturalnego Janem Radzimowskim udał się do Wrocławia, lecz jeszcze przed przyjazdem zmienił zdanie i zapisał się na Wydział Filozoficzny. Studia na tym wydziale porzucił na rzecz medycyny (podobnie jak inny wychowanek chojnickiej placówki – Kazimierz Cichocki). Praca i pozycja lekarza wydawały mu się bardziej stabilne zawodowo i finansowo. We wrocławskiej uczelni kształcił się od 22 grudnia 1841 r. do 31 października 1843 r., po czym przeniósł się na Uniwersytet w Królewcu. Dwudziesto-sześcioletni Ceynowa trafił do miasta, do którego chętnie już w latach 30. XIX w. wybierali się na studia medyczne chojniccy abiturienci. Doktorami medycyny zostali m.in. Juliusz Kaczerowski czy Adolf Wilde.

W Królewcu Ceynowa odbył również służbę wojskową oraz zaangażował się w działalność Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Ta konspiracyjna aktywność doprowadziła do próby opanowania pruskiego garnizonu w Starogardzie Gdańskim podczas insurekcji Mierosławskiego w 1846 r. Po tym powstańczym wydarzeniu został skazany na śmierć (poprzez ścięcie toporem), lecz z więzienia w Moabicie uwolnił go lud berliński w czasie Wiosny Ludów. Odzyskawszy wolność, Ceynowa dokończył studia medyczne w Królewcu i podjął pracę lekarza wojskowego. W 1851 r. na Uniwersytecie w Berlinie obronił rozprawę doktorską na temat przesądów mieszkańców ziemi puckiej w dziedzinie medycyny. Został zatem kolejnym lekarzem Polakiem wychowankiem chojnickiej szkoły średniej, który legitymował się stopniem naukowym. Latem 1852 r. rozpoczął pracę u rodziny hr. Czapskich w Bukowcu k. Świecia n. Wisłą. Później w dobrach bukowieckich zakupił dom i gospodarstwo rolne, założył rodzinę i prowadził praktykę lekarską oraz aptekę. Z kociewskim Bukowcem i jego mieszkańcami związał się do końca życia, utrzymując kontakty z polskimi i europejskimi uczonymi. Nie zapominał też o potrzebach kształcącej się ubogiej polskiej młodzieży. Od 1853 r. należał do Towarzystwa Pomocy Naukowej dla Młodzieży Prus Zachodnich. Systematycznie wspierał finansowo (w kwocie czterech talarów rocznie) tę polską organizację założoną w 1848 r.

Bogaty jest dorobek naukowy Ceynowy, jednakże większość jego prac nie dotyczy medycyny. Na szczególne uznanie, z perspektywy mijającego czasu, zasługują jego publikacje folklorystyczne i językoznawcze. Biografista Ceynowy, dr Ireneusz Pieróg, nazwał te opracowania „wielką krynicą wiedzy o Kaszubach dla wielu lingwistów i slawistów Europy”. Działalność wydawnicza i prace badawcze Ceynowy przyczyniły się bezspornie do powstania różnorodnej literatury kaszubologicznej i rozbudziły zainteresowanie nie tylko wśród uczonych Kaszubami: ich mową, folklorem i historią. Z drugiej jednak strony Ceynowa mógł czuć się osamotniony i niezrozumiany. Występując przeciwko germanizacji Pomorzan, nie oszczędzał jednocześnie polskiej szlachty i duchowieństwa. Zarzucał inteligencji, iż zajęta własnymi dążeniami klasowymi przyjmuje postawę ugodową wobec zaborcy. Pisał po kaszubsku, sądząc, że w ten sposób dotrze do ludu kaszubskiego i obudzi w nim poczucie narodowe.

Zmarł 26 marca 1881 r. w Bukowcu. Spoczął na cmentarzu w Przysiersku. Grób jego, co godne podkreślenia, niezmiennie otaczany jest troską i opieką. Florian Stanisław Ceynowa jest patronem wielu ulic oraz szkół i instytucji na Pomorzu

Kazimierz Jaruszewski
Prezes Chojnickiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk