☐ Jan Karnowski – Sędzia i poeta

Jan Karnowski urodził się 16 maja 1886 r. w Czarnowie pod Brusami w rodzinie chłopskiej o szlacheckim rodowodzie jako syn Jana i Anny z d. Wnuk-Lipińskiej. Z wykształcenia prawnik; sędzia okręgowy w Chojnicach. Najwybitniejszy poeta kaszubski.

W ruchu filomackim

Jeszcze w latach nauki gimnazjalnej był członkiem tajnego stowarzyszenia filomackiego w Chojnicach (1904-1907). W latach 1908-1910 kierował w Seminarium Duchownym w Pelplinie założonym przez siebie Kołem Kaszubologów. Studia teologiczne, zwieńczone egzaminem rigorosum w Pelplinie (kwiecień 1910 r. ) kontynuował na uniwersytecie we Fryburgu Badeńskim, gdzie poznał Ferdynanda Bieszka (niestrudzonego patriotę, pierwszego po okresie zaborów polskiego dyrektora gimnazjum chojnickiego, ojca wybitnego poety i działacza kaszubskiego Stefana Bieszka) i działał w Stowarzyszeniu Akademików Polaków (SAP). W 1911 r. zapisał się na wydział prawniczy uniwersytetu we Wrocławiu. Tam w 1913 r. zdał egzamin refendariuszowski. Po I wojnie światowej, w której walczył i był dwukrotnie ranny, w styczniu 1920 r. złożył egzamin asesorski.

Chojnicki animator

Związany z Aleksandrem Majkowskim (również filomatą chojnickim) i jego „Gryfem” (wydawanym od listopada 1908 r.) jako najbliższy i najwybitniejszy współpracownik, pogłębił teoretycznie i rozwinął program ruchu młodo-kaszubskiego. Założyciel (1921) i działacz Towarzystwa Filomatów Pomorskich (TFP). W latach 1925-1927 redagował pismo „Mestwin”, zaś w latach 1935-1939 periodyk Towarzystwa Miłośników Chojnic i Okolicy „Zabory”. Należał do grona aktywnych członków przeciwstawiającego się postępom germanizacji Towarzystwa Naukowego w Toruniu (TNT). W 1927 r. otrzymał nominację na sędziego sądu okręgowego w Chojnicach. W mieście tym dynamicznie włączył się w nurt życia społecznego i kulturalnego, m. in. w 1930 r. został wybrany prezesem oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Piewca Kaszub

W twórczości lirycznej (pierwszy zbiór Nówotné spiewé, 1910) dawał wyraz przywiązaniu do mowy, folkloru, krajobrazu i burzliwych losów ziemi kaszubskiej, a także do wybitnych postaci kultury rodzimej (Florian Ceynowa) i ogólnonarodowej (szczególnym kultem darzył Mickiewicza, patrona filomatów chojnickich); w utworach dramatycznych (druk 1931-34 w „Gryfie” i „Gryfie Kaszubskim”) głosił braterstwo Kaszub z Polską (Zópis Mestwina), wytykając zarazem współziomkom przyziemny materializm i bezkrytyczne wyzbywanie się własnej indywidualności (Wótrók Swantewita, Scynanie kani).

Uprawiał też twórczość humorystyczną (Wieselno godka 1926, nieukończone Facecje księdza Worzały, drukowane 1939 r. w „Zrzeszy Kaszebskiej”); ponadto zbiór studiów Filomaci pomorscy 1840-1901 (1926), prace dotyczące działalności F. Ceynowy („Gryf” 1921-22), Majkowskiego i H. Derdowskiego, kaszubskiej poezji ludowej, ceniony pamiętnik Moja droga kaszubska.

Akademickie laury

Szczególnie bliska była Karnowskiemu idea realizacji tzw. zapisu Mestwina, pojmowana jako dążenie do łączności Pomorza z Polską poprzez rozwijanie języka, kultury i wspólnoty kaszubskiej w ramach narodowej wspólnoty polskiej.

W 1935 r. odznaczony został Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury, zaś dwa lata później przeszedł na emeryturę i prze-prowadził się do Krostkowa do siostry Elżbiety. Zmarł 2 października 1939 r.w szpitalu w Wyrzysku. W grudniu 1947 r. nastąpiła ekshumacja zwłok Karnowskiego w Krostkowie, a następnie uroczysty pogrzeb w Brusach.

Kazimierz Jaruszewski