☐ Wiesława Gołuńska: „Czerwona szkoła” dla dziewcząt na starej fotografii

[ngg src=”galleries” ids=”103″ display=”basic_thumbnail” override_thumbnail_settings=”1″ show_slideshow_link=”0″]

W II połowie XIX wieku wzrosła w Chojnicach liczba szkół. Wybudowano gmach szkoły ludowej dla chłopców (obecna Szkoła Podstawowa nr 1) oraz gmach wyższej szkoły dla dziewcząt, nazywanej szkołą ludową dla dziewcząt (dawne Gimnazjum nr 2, obecnie część budynków Szkoły Podstawowej nr 1). W wyniku wybudowania tych szkół w mieście nastąpił podział chojnickiej szkoły elementarnej na dwie odrębne: dla chłopców i dla dziewcząt. W szkole dla dziewcząt było zatrudnionych 12 nauczycieli, w tym 3 o polskich nazwiskach. Szkoła posiadała 3 oddziały, do których uczęszczało 187 uczennic. Według Kazimierza Wajdy w szkole żeńskiej w 1899 roku było 682 uczennic, w tym 329 dzieci ewangelickich, katolickich 345 a żydowskich 8. W męskiej szkole elementarnej naukę pobierało 736 uczniów, w tym ewangelickich 380 dzieci, katolickich 346 i 10 żydowskich. Łącznie uczęszczało tam 1418 dzieci. Klasą najniższą była klasa szósta, najwyższą – pierwsza. W obu szkołach w klasa szósta liczyła 337, piąta 280, czwarta 259, trzecia 223, druga 192 a klasa pierwsza najwyższa, 127 dzieci. Oznaczało to, że do klasy pierwszej docierało niespełna 38 %
uczennic i uczniów klas niższych. Fakt ten był spowodowany pozostawaniem na drugi rok w tej samej klasie. Większość dzieci nie kończyła pełnego kursu szkoły elementarnej, ponieważ w państwie pruskim obowiązek szkolny wymagał uczęszczania do szkoły, do 14 roku życia, a nie ukończenia pełnego kursu szkoły elementarnej. Rodzice musieli za naukę w szkołach elementarnych uiszczać czesne, a tylko najuboższych zwolniono od ponoszenia tych opłat. W 1888 roku w państwie pruskim zniesiono odpłatność za naukę w szkołach elementarnych.

Budynek wyższej szkoły dla dziewcząt wzniesiono przy ulicy Szpitalnej, w pobliżu czternastowiecznych murów obronnych.

Nazwa ulicy przy której mieści się szkoła wywodzi się od szpitala przyległego do kościoła p.w. Św. Ducha, położonego na skrzyżowaniu ówczesnej ulicy Człuchowskiej z Placem Jagiellońskim opodal Szkoły Podstawowej nr 1. Na skutek nagłego pochylenia się wieży kościół rozebrano. Dziś miejsce to zajmują kramy kupieckie.

Budowę szkoły z czerwonej prasowanej cegły rozpoczęto w 1881 roku. Oddano do użytku w 1889 roku. H. Porożyński w opracowaniu „Szkolnictwo średnie Chojnic w latach 1920-1939” podaje, że szkoła dla dziewcząt powstała w 1882 roku. Natomiast Kazimierz Wajda określił czas postania szkoły na lata 80. XIX wieku. W tym samym opracowaniu Józef Borzyszkowski precyzuje termin powstania żeńskiej szkoły na 1882 rok.

Długoletnim kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 2 w Chojnicach była Franciszka Szablewska.

Franciszka Szablewska urodziła się 3 maja 1892 r. w Łęgu koło Czerska w rodzinie rolnika Franciszka i Elżbiety z Ufnowskich. Ukończyła miejscową szkołę powszechną. W 1920 roku rozpoczęła naukę na toruńskich kursach pedagogicznych. Kwalifikacje zawodowe jako nauczycielka zdobyła w zakresie nauczania różnych przedmiotów. W 1934 roku zdała egzamin z kierownictwa szkołami.

Po śmierci ojca, ze względu na trudności materialne była zmuszona, przerwać naukę. Prowadziła gospodarstwo domowe i hodowlę drobiu w majątku Taczanowo w Wielkim Księstwie Poznańskim. W czasie pierwszej wojny światowej Franciszka Szablewska przebywała w Łęgu.

Po ukończeniu kursów w Toruniu, w okresie międzywojennym Franciszka Szablewska pracowała od 20 kwietnia 1920 roku jako nauczycielka pomocnicza w Rytlu, a od lipca 1922 w Chojnicach. Od 1928 jako nauczycielka stała podjęła pracę w Siedmioklasowej Publicznej Szkole Powszechnej nr 2, której została kierowniczką 1 października 1933 roku.

W czasie okupacji organizowała tajne nauczanie na terenie powiatu chojnickiego. Współpracowała z Tajną Organizacją Nauczycielską w Warszawie. W 1940 roku zorganizowała Pomorski Komitet Tajnej Organizacji Opieki Społecznej, który niósł pomoc Polakom w obozach jenieckich i koncentracyjnych, a także ukrywającym się przed represjami władz okupacyjnych.

Po zakończeniu wojny Franciszka Szablewska ponownie podjęła pracę w szkolnictwie obejmując kierownictwo Szkoły Podstawowej nr 2, a następnie pracowała od 1 września 1950 roku jako nauczycielka w Szkole Podstawowej nr 3.

Od 1 września 1951 do 31 sierpnia 1954 roku była nauczycielką w Szkole Podstawowej nr 1. W 1954 roku ze względów politycznych została odsunięta od pracy pedagogicznej. Do końca grudnia 1956 roku pełniła obowiązki intendenta i księgowego w Internacie Państwowego Liceum Ogólnokształcącego w Chojnicach.

Po wydaniu w 1956 roku pozytywnej decyzji przez Wojewódzką Komisję Rehabilitacyjną dla Nauczycieli, 1 stycznia 1957 roku Franciszka Szablewska została ponownie powołana do służby nauczycielskiej i pracowała w Szkole Podstawowej nr 4 w Chojnicach.

Franciszka Szablewska wyróżniała się prawdomównością, uczciwością i bezkompromisowością. Za pracę zawodową, jeszcze przed wojną została odznaczona Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. Po wojnie nadano jej Medal Zwycięstwa i Wolności. W 1947 roku odznaczono ją Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Po 1957 roku została ponownie zauważona przez władze państwowe i lokalne. Odznaczono ją Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1964 roku otrzymała rentę specjalną dla zasłużonych. 4 lipca 1978 roku, „dla upamiętnienia wysiłku żołnierza Polski Podziemnej w latach 1939 – 1945”, odebrała Krzyż Armii Krajowej. Doczekała się uznania za swą pełną poświęcenia pracę dla wychowania młodzieży i postanowieniem Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z dnia 13 marca 1980 r. została wpisana do Księgi Zasłużonych Miasta Chojnice.

Pośmiertnie odznaczono ja Medalem Komisji Edukacji Narodowej. Dla najbliższych i znajomych Franciszka Szablewska pozostała nadal „Franulą”.

Zmarła 26 października 1980 roku w Chojnicach. Spoczywa na miejscowym cmentarzu komunalnym.

Odtwarzanie procesu dziejowego jest uzależnione od tego, czy potrafimy, a jeżeli tak, to w jakim stopniu rozpoznać, odczytać i interpretować jego spuściznę, która jest jedynym łącznikiem między faktami historycznymi a badaczem. W poznawaniu przeszłości „czerwonej szkoły” dla dziewcząt w Chojnicach jednym z cenniejszych rodzajów źródeł są źródła historyczne materialne, pisane, aktowe. Należą do nich dokumenty, np. świadectwa szkolne, legitymacje. Takimi źródłami są świadectwa szkolne z lat 1936/1937 – 1938/1939, które udostępniła Czesława Łysikowska. Zostały one wystawione na koniec pierwszego półrocza nauki i na koniec roku szkolnego – po 2 dokumenty rocznie.

Jedno ze świadectw pochodzi z roku szkolnego 1936/1937. Zostało wystawione 21 czerwca 1937 roku. Obok danych osobowych dokument zawiera informacje o wyznaniu religijnym ucznia, także stopień klasy, oceny za postępy w nauce oraz oficjalną nazwę szkoły. Uczniowie Siedmioklasowej Publicznej Szkoły Powszechnej Nr 2 stopnia III w Chojnicach otrzymywali stopnie „z nauki religii; języka polskiego; rachunków z geometrią; przyrody, a mianowicie z przyrody żywej, z fizyki i chemii, z higieny; geografii i nauki o Polsce współczesnej; historii; rysunku; robót ręcznych; śpiewu; ćwiczeń cielesnych; robót kobiecych”. Skala stopni ze sprawowania składała się z czterech ocen: bardzo dobry, dobry, odpowiedni i nieodpowiedni. Wymiar ocen z nauki przedmiotów i wynik ogólny przedstawiał się następująco: bardzo dobry, dobry, dostateczny,
niedostateczny. Przewidywano nauczanie języka obcego w pierwszym półroczu a dwóch języków obcych w drugim. Uczeń klasy trzeciej w pierwszym półroczu był oceniany z zachowania, religii, języka polskiego, geografii, nauki o przyrodzie, arytmetyki z geometrią, rysunku, zajęć praktycznych, śpiewu i ćwiczeń cielesnych. W drugim półroczu arytmetykę z geometrią zastąpiły rachunki z geometrią.

Na zajęcia z przyrody składała się przyroda żywa, fizyka z chemią i higieną. Te same przedmioty były nauczane w klasie czwartej, przy czym przyrody nie dzielono na trzy odrębne kierunki nauczania.

Ze świadectwa szkolnego wynika, że rok szkolny 1938/1939 zakończył się 21 czerwca 1939 roku. Analiza świadectw pozwala określić zmiany zachodzące w nazewnictwie szkoły dla dziewcząt. Naprzemiennie występujące nazwy to: Siedmioklasowa Publiczna Szkoła Powszechna Nr. 2 i Publiczna Szkoła Powszechnej stopnia trzeciego Nr. 2.

Na świadectwie wystawionym w czerwcu 1939 roku pojawiła się zmieniona nazwa szkoły: Publiczna Szkoła Powszechna stopnia III Nr 2 w Chojnicach. Oceny wystawiono za sprawowanie, z religii, języka polskiego, historii, geografii, nauki o przyrodzie, arytmetyki z geometrią, rysunków, zajęć praktycznych, śpiewu i ćwiczeń cielesnych. Na świadectwie wypisywano także absencję ucznia, liczoną w postaci dni szkolnych.

Do źródeł normatywnych należą legitymacje. Prezentowany dowód tożsamości, Legitymacja szkolna Nr 3454, został wystawiony na nazwisko Wincenty Misztal przez Uniwersytet Poznański w roku akademickim 1938/1939. Uprawniała ona jej posiadacza do „ulg przejazdowych przysługujących młodzieży szkolnej” do 31 stycznia 1939 roku. Jej ważność przedłużono kolejno do 30 czerwca i 31 października 1939 roku. Wojna przerwała edukację. Brak aktualizacji Legitymacji potwierdza stosunek okupacyjnych władz III Rzeszy do polskiego szkolnictwa. Wincenty Misztal w latach 1971-1979 był zatrudniony w Szkole Podstawowej nr 2 jako bibliotekarz.

Wrzesień 1939 roku. Druga wojna światowa przerwała funkcjonowanie polskiej „czerwonej szkoły” dla dziewcząt. W budynku szkoły powstała i działała do końca 1944 roku niemiecka Szkoła Powszechna (ASP 2, Ch, Nr 4, 1. 1977-79, Kronika Szkoły Podstawowej Nr 2 w Chojnicach).

[ngg src=”galleries” ids=”104″ display=”basic_thumbnail” override_thumbnail_settings=”1″ show_slideshow_link=”0″]

Już niedługo ciąg dalszy