☐ Cmentarz francuski

Odwrót Wielkiej Armii francuskiej po klęsce w Rosji. Wielu rannych, chorych, wygłodzonych i wyczerpanych żołnierzy napoleońskich zmarło w lazarecie chojnickim i zostało pochowanych w założonym dla nich w 1813 cmentarzyku w pobliżu obecnej ulicy Igielskiej (rys. W. Gołuńska)

Dawniej zmarłych grzebano na cmentarzach przykościelnych i w podziemiach kościołów – kryptach. W nich składano zwłoki ludzi znanych czy zasłużonych. W Chojnicach istniały cmentarze przykościelne (przy kościele farnym, kościele augustianów i przy kościołach św. Jerzego i św. Ducha). Cmentarze czynne to cmentarz parafialny pod opieką parafii kościoła p.w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela i cmentarz gminy miejskiej – tzw. komunalny.

Cmentarze przyświątynne istniały podobnie przy kościołach filialnych – na Przedmieściu Człuchowskimi i Gdańskim. Tam składano do grobu zmarłych ze szpitali, przytułków: cmentarz przy kościele – szpitalu św. Ducha na Przedmieściu Człuchowskim i cmentarz kościoła – szpitala p.w. św. Jerzego na Przedmieściu Gdańskim. Własny cmentarz przyklasztorny założyli chojniccy augustianie. Wymienione cmentarze nie zachowały się.

Są nekropolie, które zamknięto dla pochówków (Dolina Śmierci, Cmentarz Ofiar Zbrodni Hitlerowskich, cmentarz żołnierzy radzieckich). Zachowały się ślady nieistniejących miejsc wiecznego spoczynku (np. Wzgórze Ewangelickie, Góra Krzyżowa, cmentarz francuski, ruski, cmentarze żydowskie).

Początki

W początkach ery chrześcijańskiej, ciała zmarłych w ośrodkach miejskich, grzebano w katakumbach. Z ogłoszeniem w 313 r. wolności wyznania dla chrześcijan, rozpoczęto budowę budynków na cele kościelne, ukształtował się zwyczaj grzebania wiernych w murach kościelnych.
Grzebanie zmarłych w kościołach wyczerpało ilość miejsc grzebalnych. W świątyniach chowano jedynie duchownych, osoby zasłużone. Z tego względu wszystkich pozostałych wiernych parafii grzebano na placu przed lub wokół kościoła. Tak powstały cmentarze przykościelne. Rozwój osad, wzrost liczby ludności, względy sanitarne, sprawiły, że zaczął się upowszechniać pogląd, iż ciała zmarłych należałoby grzebać w miejscach oddalonych od kościołów i od samych osad ludzkich.

Kres grzebaniu zmarłych na cmentarzach przykościelnych, położyła Francja (II połowa XVIII wieku). Za jej przykładem jako pierwsza poszła Polska. To początki zakładania cmentarzy pozamiejskich. Chojnickie miejsca pochówku tego rodzaju to m.in. cmentarz ewangelicki, szwedzki, ruski i francuski.

Cmentarz francuski (Francuski Dół lub Francuskie Doły)

Powstanie cmentarza francuskiego w Chojnicach wiąże się z epoką napoleońską, Księstwem Warszawskim i wojną francusko-pruską podczas której przez miasto przemieszczały się oddziały Wielkiej Armii Napoleona. W pogoni za uciekającymi wojskami pruskimi w styczniu 1807 r. do Chojnic wkroczyli wraz z francuskimi oddziałami polscy legioniści pod dowództwem gen. Kosińskiego. Prócz Legionów Dąbrowskiego przez Chojnice przemieszczały się i stacjonowały oddziały utworzonego przez Napoleona Związku Reńskiego z Badenii i Wirtembergii.

Klęska Prus w wojnie z Francją w 1806 r. ożywiła nadzieję Polaków na odbudowę niepodległego państwa polskiego. Miejsce pruskiego orła na krótki okres czasu zajął orzeł polski. W Chojnicach rozpoczęła się praca nad odbudową państwowości polskiej. Oznaczało to powołanie rodzimej administracji. Odżyły nadzieje na włączenie miasta do Księstwa Warszawskiego, które przekreślił podpisany w Tylży w 1807 roku traktat, zostawiający lewobrzeżne Prusy Królewskie (także Chojnice) przy państwie pruskim.

W Chojnicach od kwietnia 1807 do października 1808 stacjonował z oddziałem żandarmów francuski komendant miasta Pepet. Opuścili oni miasto w końcu 1808 roku. Cztery lata później przez miasta przemaszerowały oddziały francuskie, udając się na wyprawę rosyjską. W 1813 zatrzymały się w Chojnicach te same wojska wycofujące się po klęsce w Rosji. Za nimi nadciągnęły oddziały rosyjskie.

5 lat później chojniczanie jeszcze raz mieli do czynienia z żołnierzami napoleońskimi. Tym razem sytuacja diametralnie uległa zmianie, szczególnie po klęsce w Rosji. Wielu rannych chorych, wygłodzonych i wyczerpanych żołnierzy napoleońskich zmarło w lazarecie chojnickim i zostało pochowanych w założonym dla nich w 1813 cmentarzyku w pobliżu obecnej ulicy Igielskiej. Cmentarz był umiejscowiony poza miastem (w połowie drogi do majątku miejskiego Igły) na terenie, który nazwano Francuskim Dołem. Teren w północnej części Chojnic, wraz z cmentarzem francuskim wykupiły od miasta władze pruskie; w połowie lat 80. XIX wieku wybudowały przy ulicy Igielskiej zespół Krajowych Zakładów Opieki Społecznej (nazywany Zakładem Poprawczym, Schroniskiem dla Nieletnich). W latach 1885-1945 służył jako miejsce pochówku zmarłych pracowników i wychowanków Krajowego Zakładu Opieki Społecznej.

Ostatni pogrzeb miał miejsce w 1946 roku. Likwidacji uległ we wrześniu 1982 roku. Po jego istnieniu śladów pozostało niewiele. Obecnie to zarośnięty i nieuporządkowany teren. Istnienie dawnego Cmentarza Żołnierzy Napoleońskich upamiętnia krzyż i tabliczka („Żołnierze Napoleońscy oraz Wychowankowie Zakładu Wychowawczego”).