☐ Oblicza szarży – początki tradycji kawaleryjskich – Księstwo Warszawskie

Z tradycjami kawaleryjskimi naszego regionu wiąże się szarża pod Krojantami. Od kilku lat na tzw. Polu Szarży pod Krojantami w pierwszą niedzielę września jesteśmy świadkami rekonstrukcji wydarzeń związanych z walkami 18 pułku ułanów 1 IX 1939 roku. Na tradycję ułańską i sukcesy militarne wpłynęło wielowiekowe doświadczenie polskiej jazdy.

W historii wojskowości polskiej kawaleria zajmuje poczesne miejsce. Od zarania naszej państwowości do współczesności mieliśmy dużą ilość konnicy, a zasady polskiej taktyki walki przyniosły wiele sukcesów militarnych. Kawaleria stała się najważniejszym rodzajem wojsk w czasach średniowiecza. Ciężkozbrojna jazda rycerska dominowała na polach bitew do ok. XV wieku, jednakże z wolna wypierała ją piechota. Wraz z upowszechnieniem się broni palnej zaczęły zanikać formacje ciężkozbrojne. W ich miejsce zaczęto tworzyć różne typy oddziałów kawalerii lekkiej wyposażonej obok broni białej w broń palną. W Polsce zadania jazdy ciężkiej przejęła utworzona w XVI wieku husaria. Polska stała się ojczyzną nowoczesnej taktyki jazdy. Strategia ta polegała na brawurowej szarży, wypadach, działaniu przez zaskoczenie. Szczyt doskonałości taktyki jazdy polskiej przypadł na wiek XVII. Ułani stali się „ikoną” polskiej kawalerii.

Wielką kartą historii ułanów była epoka napoleońska. Już w 1797 roku utworzono w składzie Legionów Polskich generała Jana Henryka Dąbrowskiego oddział kawalerii. W Księstwie Warszawskim ułani byli główną siłą polskiej kawalerii. Swoją skutecznością i poświęceniem zapisali piękne karty praktycznie we wszystkich kampaniach tej epoki. To w epoce napoleońskiej zaczęto powszechnie „kopiować” polskich ułanów, tworząc w różnych armiach formacje identycznie walczące i podobnie umundurowane. Druzgocąca klęska Prus w wojnie z Francją w 1806 r. ożywiła nadzieję Polaków na odbudowę niepodległego państwa polskiego. W pogoni za uciekającymi wojskami pruskimi w styczniu 1807 r. do Chojnic wkroczyli wraz z francuskimi oddziałami polscy legioniści pod dowództwem gen. Kosińskiego.

Miejsc pruskiego orła na krótki okres czasu zajął orzeł polski. W Chojnicach rozpoczęły się prace nad odbudową państwowości polskiej. Oznaczało to powołanie rodzimej administracji. Pierwszym znaczącym przejawem przeobrażeń było ustanowienie sądownictwa polskiego. Atmosfera towarzysząca przyjęciu w mieście legionistów była przyjazna. Odżyły nadzieje na włączenie miasta do Księstwa Warszawskiego. Wśród ludności trwały jeszcze tradycje przynależności do Polski, dzięki której Chojnice przeżywały swoją świetność ekonomiczną i, mimo licznych wypadków losowych, szybko się odbudowywały. Toteż gdy gen. Kosiński zażądał od miasta umundurowania za opłatą, Chojnice zobowiązały się je dostarczyć za darmo. Legioniści nie zawiedli się na szczodrości mieszkańców miasta, mimo że uciekający Prusacy zdołali obrabować sukienników miejskich wywożąc ze sobą 148 bali sukna na 46 wozach.

Poważną rolę w wypadkach związanych z zajęciem Pomorza przez wojska francuskie i polskie odegrali dwaj właściciele majątków z powiatu chojnickiego. Pierwszemu z nich – Józefowi Wolszegierowi z Szenefeldu (obecnie Nieżychowice), którego przodkowie – koloniści niemieccy – ulegli już silnej polonizacji, powierzył gen. Dąbrowski zorganizowanie intendentury dla zaopatrzenia wojska polskiego. Wolszegier sprawował wówczas funkcje dyrektora krajowej administracji państwa pruskiego w powiecie chojnickim i mimo niepewnej sytuacji co do losów Pomorza, włożył dużo trudu w zorganizowanie intendentury.

Natomiast właścicielowi dóbr krojanckich – Onufremu Szur – Lipińskiemu, komisja Rządząca Księstwa Warszawskiego powierzyła zorganizowanie pospolitego ruszenia na terenie województwa byłych Prus Królewskich. Aby omówić organizację pospolitego ruszenia, Lipiński udał się do Bydgoszczy. Wskazywał na niechęć szlachty pomorskiej do idei pospolitego ruszenia, co wynikało z niezdecydowanego stanowiska Napoleona wobec projektu przyłączenia byłych Prus Królewskich do Księstwa Warszawskiego. Ten brak zdecydowania spowodował też, że Komisja Rządząca Księstwa reskryptem z 6 marca 1807 roku ostatecznie zawiesiła prace związane z organizowaniem pospolitego ruszenia na Pomorzu.

Zawarty w tym samym roku traktat pokojowy między Francją a Prusami zadecydował o pozostawieniu tych ziem przy Prusach. Nie spełniły się więc nadzieje ludności pomorskiej na włączenie w całości tych ziem do Księstwa Warszawskiego. Ten krótki epizod, jakim był przemarsz wojsk francuskich i polskich, poruszył do głębi świadomość narodową ludności polskiej i wykazał jej trwałe Budynek po dawnych XVIII-wiecznych koszarach pruskich (przebudowany), obecnie budynek wchodzi w skład kompleksu Zespołu Szkół przy ul. Nowe Miasto – widok od strony boiska szkolnego. W przeszłości pełnił rolę szpitala dla żołnierzy napoleońskich. przywiązanie do ojczyzny. Zdawał sobie z tego sprawę i pruski zaborca jeszcze w 1824 r. Wtedy to dyrektor chojnickiego gimnazjum, argumentując konieczność pozostawienia tej szkoły w mieście zamiast przeniesienia jej do Wałcza, stwierdzał, że spełnia ona ważną rolę w kształtowaniu wierności mieszkańców ziem pomorskich dla państwa pruskiego, która zachwiana została w 1807 r. chwyceniem przez nich za broń. 5 lat później chojniczanie jeszcze raz mieli do czynienia z żołnierzami napoleońskimi. Tym razem sytuacja diametralnie uległa zmianie, szczególnie po klęsce w Rosji. Wielu z nich rannych zmarło w 1813 r. w lazarecie chojnickim i zostało pochowanych w pobliżu obecnej ulicy Igielskiej na terenie zwanym Francuskie Doły. Rezultatem tych wszystkich przemarszów i kontrybucji z nimi związanych był obciążający miasto dług wojenny na sumę 36 tysięcy talarów. Po wyparciu Francuzów przez nadciągających od wschodu Rosjan w mieście dało się zauważyć odradzanie patriotyzmu pruskiego. Mieszczaństwo pochodzenia niemieckiego wykazało się dużą ofiarnością finansową na rzecz walki przeciwko napoleońskiemu panowaniu w Niemczech. W odpowiedzi na apel stworzenia ochotniczego korpusu strzeleckiego znalazła się grupa ochotników, którzy przyłączyli się do przeciągających przez Chojnice oddziałów korpusu. 20 lipca 1813 r. w uroczystej oprawie odbyła się w mieście przysięga oddziałów rezerwy tzw. Landwehry i Landsturmu formacji pospolitego ruszenia. W tym samym roku Księstwo Warszawskie zostało zajęte przez wojska rosyjskie. Klęska Napoleona i postanowienia Kongresu Wiedeńskiego w 1815 r. ostatecznie zadecydowały o tym, że Chojnice pozostały w granicach państwa pruskiego.

Polacy stali wiernie przy Napoleonie, chociaż zawiódł pokładane w nim nadzieje. Szczególne sukcesy polska jazda odnosiła w starciach z pruskimi i rosyjskimi huzarami. Bywało, że szarżą zdobywano baterie wroga i tratowano nieprzyjacielską piechotę. Armia Księstwa Warszawskiego była nowoczesną, znakomicie wyszkoloną i najliczniejszą w naszych dotychczasowych dziejach siłą zbrojną. Polskie formacje uczestniczyły u boku Francji w kampaniach przeciw Prusom, Austrii i Rosji. Ten ogromny wysiłek nie dał pożądanej niepodległości, jednak w dziejach naszej wojskowości zajmuje miejsce szczególne. Walki o wolność gruntownie zmieniły świadomość znacznej części polskiego społeczeństwa a legenda napoleońska i tradycja ułańska stały się ważnym składnikiem programów niepodległościowych na długie dziesięciolecia niewoli. Wspomnienie cesarza pozostawało bardzo żywe w pamięci Polaków przez cały wiek XIX i trwa do dzisiaj. Postać cesarza Francuzów pojawia się w wielu dziełach polskiej sztuki i literatury. Wspomnieć można chociażby epopeję „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, powieść „Popioły” Stefana Żeromskiego, liczne obrazy Januarego Suchodolskiego i Piotra Michałowskiego.

• intendentura – jednostka org. zajmująca się dostarczaniem niezbędnego zaopatrzenia dla wojska, szpitali itp.
• Kongres Wiedeński – konferencja międzynarodowa przedstawicieli szesnastu państw europejskich, trwająca od września 1814 do 9 czerwca 1815 roku w Wiedniu, zwołana w celu rewizji zmian terytorialnych i ustrojowych spowodowanych wybuchem rewolucji francuskiej i wojnami napoleońskimi.
• Księstwo Warszawskie – utworzone przez Napoleona I na mocy traktatu w Tylży (1807) między Francją, Rosją i Prusami, jako państwo niepodległe, w sojuszu z Francją. W skład Księstwa weszły ziemie II i III zaboru pruskiego. Liczna polska armia wzięła udział w 1812 roku w wojnie z Rosją. W 1813 Księstwo Warszawskie zostało zajęte przez wojska rosyjskie, a 1815 zostało ono zlikwidowane decyzją kongresu wiedeńskiego.
• huzarzy – formacja lekkiej jazdy umundurowana i uzbrojona na sposób węgierski, powstała w XV wieku.
• kirasjer – ( z fran. cuirassier – pancerny) istniejący w XVI-XX wieku, zachodnioeuropejski rodzaj ciężkiej jazdy w zbrojach z metalowych płyt (kirysach lub zbrojach kirasjerskich).
• Landsturm – formacja wojskowa pospolitego ruszenia, utworzona po raz pierwszy na przełomie XIX i XX wieku w Cesarstwie Niemieckim i Austro-Węgierskim.
• Landwehra – formacja ta pojawiła się w Austrii w roku 1808. W 1813 nazwa przyjęta w Prusach dla określenia pospolitego ruszenia, formowanego przez okręgi wojskowe w celu wykonywania zadań pomocniczych na froncie. W 1814 jako wojska zapasowe.
• lansjer – w dawnych armiach lekka kawaleria uzbrojona w lance. W wojsku polskim odpowiednikiem lansjerów byli ułani.
• pospolite ruszenie – polegało na powoływaniu pod broń całej męskiej ludności państwa lub pewnej części mieszkańców uprawnionej i zobowiązanej do tego rodzaju służby.
• reskrypt – pisemne rozporządzenie, odpowiedź pisemna panującego lub zarządzenie władz wyższych.
• Wolszegier Józef (XIX wiek) – działacz niepodległościowy, właściciel Szenfeldu (Nieżychowice), starosta chojnicki.

— Wiesława Gołuńska