☐ Święto Konstytucji Trzeciego Maja
Konstytucja 3 Maja – uchwalona została 3 maja 1791 roku. Regulowała prawo Rzeczpospolitej Obojga Narodów, wprowadzając ład do zanarchizowanych rządów magnaterii.
Była pierwszą nowoczesną konstytucją w Europie i drugą na świecie, po konstytucji Stanów Zjednoczonych. Regulowała zasady funkcjonowania władz państwowych oraz prawa i obowiązki obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów. 3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił ustawę rządową, zwaną później Konstytucją 3 Maja. Dokument ten stał się symbolem tradycji niepodległościowych państwa polskiego.
Autorami Konstytucji 3 Maja byli Król Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski i Stanisław Staszic. Podczas obrad Sejmu Czteroletniego w trakcie których uchwalono Konstytucję pojawiły się przeszkody. Wielu posłów, pracujących na zlecenie państw ościennych (Rosji, Prus i Austrii), sprzeciwiało się powołaniu Ustawy Zasadniczej. Okazja nadarzyła się 3 maja 1791 roku, wówczas wielu przeciwników konstytucji nie powróciło jeszcze z wielkanocnego urlopu. Po siedmiogodzinnych obradach Sejm zatwierdził konstytucję, a król Stanisław August Poniatowski ją podpisał.
Konstytucja 3 Maja – najważniejsze zmiany w prawie
Konstytucja wprowadzała trójpodział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Aby zapobiec możliwości przekupstwa, biednego szlachcica przez agentów obcego państwa ograniczała immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej, tak zwanej gołoty. Konstytucja potwierdzała też przywileje mieszczańskie nadane w akcie prawnym z kwietnia 1791 roku. Według tego aktu, mieszczanie mieli prawo do bezpieczeństwa osobistego, posiadania majątków ziemskich, prawo zajmowania stanowisk oficerskich i stanowisk w administracji publicznej a także prawo nabywania szlachectwa. Miasta miały prawo do wysłania na Sejm 24. swoich przedstawicieli, którzy mieli głos w sprawach dotyczących miast.
Konstytucja 3 Maja znosiła „narzędzia władzy szlacheckiej” jak liberum veto, konfederacje, sejm skonfederowany oraz ograniczała prawa sejmików ziemskich. W dniu ustanowienia Konstytucji 3 Maja przestała istnieć nazwa Rzeczpospolita Obojga Narodów a w jej miejsce została powołana Rzeczpospolita Polska. Zniesiono też wolną elekcję, która w wieku XVIII w ogóle się nie sprawdziła, jej miejsce zastąpiła władza dziedziczna, którą po śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego miał przejąć władca z dynastii Wettinów (Sasów) a nowa dynastia będzie wybierana przez szlachtę, wyłącznie w wypadku bezdzietnej śmierci króla. Aby czuwać nad bezpieczeństwem wprowadzono stałą armię, której liczebność miała sięgać 100 tysięcy żołnierzy. Ustanowiono podatki w wysokości 10% dla szlachty i 20% dla duchowieństwa – gołota, mieszczanie i chłopi byli zwolnieni z płacenia podatku. Katolicyzm został uznany za religię panującą, jednocześnie zapewniono swobodę wyznań, choć apostazja wciąż była uznawana za przestępstwo. Aby Konstytucja była zawsze aktualna co 25 lat miał się zbierać Sejm Konstytucyjny, który miałby prawo zmienić zapisy w konstytucji.
Konstytucja 3 Maja – trójpodział władzy
Władzę ustawodawczą posiadał dwuizbowy parlament. W skład parlamentu wchodziła Izba Poselska na którą składało się 204. posłów (szlachta ziemiańska) oraz 24 plenipotentów reprezentujących miasta królewskie, oraz Izba Senacka (132. członków), w której mogli zasiadać wojewodowie, kasztelani, ministrowie oraz biskupi.
Władzę wykonawczą posiadała rada królewska tworzona przez króla jako przewodniczącego, pięciu ministrów, prymasa Polski (jako przewodniczącego Komisji Edukacji Narodowej) oraz bez prawa głosu następcę tronu, marszałka sejmu i dwóch sekretarzy. Ministrowie choć byli powołani przez króla odpowiadali przed sejmem. Konstytucja 3 Maja ustanawiała pięciu ministrów – ministra policji, ministra pieczęci (spraw wewnętrznych), ministra pieczęci spraw zagranicznych, ministra belli (wojny) i ministra skarbu. Akty prawne wydawane przez króla, wymagały kontrasygnaty ministra.
Obalenie Konstytucji 3 Maja i Konfederacja Targowicka
Konstytucja 3 Maja przetrwała czternaście miesięcy, prawa jakie wprowadzała do zdemoralizowanej przez przywileje Rzeczpospolitej, były nie do zaakceptowania przez warstwę magnacką. To oni obok szlachty zagrodowej stracili najwięcej. Z dniem kiedy tzw. gołota, została odsunięta od władzy państwowej, magnateria często na zlecenie agentów pruskich czy rosyjskich nie mogła kupczyć ustawami, czy zgłaszać liberum veto ustami przekupionych posłów. W dniu 27 kwietnia 1792 roku w Petersburgu zawiązała się konfederacja później nazwana targowicką.Należeli do niej Szczęsny Potocki, Ksawery Branicki i Seweryn Rzewuski. Na ich „prośbę” połączone siły targowiczan 20 tysięcy i armii rosyjskiej w liczbie 97 tysięcy wkroczyły do Polski. Król zdołał wystawić tylko 37. tysięczną armię składającą się z rekrutów. Mimo kilku wygranych bitew, kiedy wojska rosyjskie dotarły pod Warszawę, król zdecydował się na kapitulację i przyłączenie do targowiczan. Armia polska poszła w rozsypkę a sen o wolności umarł na kolejny wiek.
Święto Narodowe Trzeciego Maja
Święto Konstytucji 3 Maja obchodzono do ostatniego rozbioru. Świętowanie 3 Maja było zakazane we wszystkich zaborach, dopiero po I wojnie światowej, kiedy Polska odzyskała niepodległość Święto Konstytucji 3 Maja zostało wznowione. Podczas II wojny światowej, w czasie okupacji niemieckiej i radzieckiej Święto zostało zdelegalizowane. Dopiero w 1981 roku władza ludowa zezwoliła na obchody 3-majowe. Od 1990 roku Święto Konstytucji 3 Maja – znów jest świętem narodowym przywrócone ustawą z 6 kwietnia 1990 (Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o przywróceniu Święta Narodowego Trzeciego Maja, Dz. U. z 1990 r. Nr 28, poz. 160). Ustawa weszła w życie 28 kwietnia. Pierwsze uroczyste obchody święta 3 Maja w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 odbywały się w obecności prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. Od 2007 roku obchodzone jest również na Litwie.
Twórcy Konstytucji 3 Maja:
Stanisław August Poniatowski – ostatni król Polski wprowadzony na tron dzięki poparciu carycy Katarzyny II, mecenas sztuki, przystąpił do konfederacji targowickiej.
Hugo Kołłątaj – ksiądz, rektor i reformator Akademii Krakowskiej, przywódca proreformatorskiego stronnictwa Kuźnica Kołłątajowska.
Ignacy Potocki – czołowy działacz obozu reform w czasie Sejmu Wielkiego i Komisji Edukacji Narodowej.
Stanisław Staszic – ksiądz, pisarz, publicysta, propagator i zwolennik reform, działał na rzecz rozwoju przemysłu.
Stanisław Małachowski – marszałek Sejmu Czteroletniego, w jego mieszkaniu redagowano na tajnych zebraniach tekst konstytucji.
(rysunek, zdj. i tekst Wiesława Gołuńska)
Reklama