☐ Bramy obronne Chojnic

Losy Chojnic związały się z panowaniem krzyżackim. W 1309 r. całe Pomorze Wschodnie, wraz z Chojnicami zostało zajęte przez Krzyżaków. Zasadniczą sprawą, o którą zadbał Zakon po zajęciu miasta, stało się jego obwarowanie.

Chojnice otoczono pierścieniem murów obronnych już w okresie średniowiecza, za panowania książąt pomorskich. Zachowały się ich znaczne fragmenty. Krzyżacy, którzy opanowali w 1309 roku Pomorze Gdańskie, chcieli aby Chojnice pełniły funkcję twierdzy na południowym krańcu Zakonu.

W 1433 roku miasto oblegane było przez wojska czeskich husytów. W 1454 roku po wybuchu otwartego powstania przeciw Krzyżakom i poddaniu się miast pruskich protekcji Kazimierza Jagiellończyka, pod Chojnicami doszło do walnej bitwy, w której klęska wojsk polskich zapoczątkowała 13- letnią wojnę z Zakonem Krzyżackim. Miasto zdobyto dopiero w 1466 roku, po kilkumiesięcznym oblężeniu, jako jedną z ostatnich twierdz krzyżackich.

Miasto zajmowało wzniesienie, otoczone wodami Jeziora Zakonnego i Zielonego. Najstarsze kamienne, niskie mury miały wysokość około 4 metrów. Później wykonano nadbudowę ceglaną do wysokości około 7 do 9 metrów zwaną murem wysokim. Grubość murów wynosiła od 1,5 do 2,5 metra. Na całym obwodzie wzmocnione były 24. basztami i 3. wieżami bramnymi. Baszty miały różne kształty, zwieńczenia i wysokości: Połączone były od wnętrza murów drewnianym gankiem strażniczym. Do każdej z bram: Człuchowskiej, Gdańskiej i Młyńskiej (zwanej również Wodną), nad fosą przerzucone były zwodzone mosty. Od strony północnowschodniej i południowej dodatkowe zabezpieczenie stanowiły jeziora. Od strony południowo-zachodniej dostępu do murów broniły podwójne fosy przedzielone wysoką groblą. Fosa, wypełniona wodą miała 15 metrów szerokości.

Bramy miejskie pełniły funkcję wież obserwacyjnych umożliwiających ostrzał. Każda z nich posiadała żelazne kraty spustowe zamykane na noc i na wypadek oblężenia. Od XVIII wieku rozpoczęła się rozbiórka fragmentów murów miejskich i baszt, w XIX wieku z planu Chojnic znikają również Bramy Młyńska i Gdańska oraz miejskie fosy, a także rozpoczęto osuszać jeziora. Z pozyskanego w ten sposób budulca postawiono m.in. kolegium jezuickie oraz budynki mieszkalne. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku przeprowadzono pierwsze intensywniejsze prace konserwatorskie nad chojnickimi murami.

Brama Człuchowska

Zwana również Kamienną została wzniesiona około 1340 roku z cegły w stylu pomorskiego gotyku. Posiada sześć kondygnacji z żelazną kratą spustowa, na planie kwadratu. Początkowo służyła za wieżę obserwacyjną i bramę wjazdową do miasta. Od 1618 przekształcona na więzienie dla ludzi posiadających prawa obywatelskie (pozostały po niektórych więźniach inskrypcje na ceglanych murach).

Posiada blendy – ostrołukowe i półkoliste zwieńczone fryzem. Przez Bramę prowadzi przejazd wewnątrz którego znajdują się drzwi do pomieszczenia prawdopodobnie z mechanizmem do podnoszenia mostu. Po obu stronach Bramy w murze umiejscowiono dwa przejścia. Jedno prowadziło do fosy a drugie do położonej obok strzelnicy. Przed Bramą był most zwodzony zwany Szampańskim. Łączył się z dwiema okrągłymi kamiennymi basztami Byk i Słoń.

Do 1945 roku Brama Człuchowska pełniła funkcję dzwonnicy kościołów luterańskich – św. Ducha i św. Trójcy. W latach 1888-1910 za zgodą konserwatora gdańskiego remontował obiekt miejski architekt Otto. Wnętrze Bramy gruntownie przebudowano w latach 1952-1955 i 1960. Obiekt nie posiadał nadzoru a sforsowanie wejścia nie stanowiło większych trudności dlatego dla uczniów z pobliskiej szkoły i chłopców ze śródmieścia Brama stała się celem „wycieczek” i zabaw. Od 1962 roku pełni funkcję siedziby Muzeum Historyczno-Etnograficznego. Na każdym piętrze znajdują się sale wystawowe, na najwyższym sala wystaw czasowych.

Baszta przyczółkowa Byk była położna po zachodniej stronie Bramy, przy skrzyżowaniu współczesnych ulic Grobelnej i 31 Stycznia. Po potopie szwedzkim (1655-1660) stała się więzieniem dla kobiet lekkich obyczajów. Z baszty do Bramy Człuchowskiej prowadziło podziemne przejście umożliwiające odwrót załodze do miasta. Zlikwidowano je pod koniec XIX wieku. Również po zachodniej stronie Bramy, po przeciwnej stronie baszty Byk wznosiła się baszta przyczółkowa Słoń. Służyła wyłącznie straży miejskiej. Obie miały okrągły kształt zwieńczony spiczastym dachem. Baszty zbudowano z ciosanych kamieni.

Brama Gdańska

Położna na południowo-wschodnim odcinku murów miejskich (tuż za farą; obecnie przy ulicy Kościuszki i Krętej). Bramę zwano Pawłowską zbudowano około 1340 roku z ciosanych kamieni. Posiadała spustową kratę żelazną, zwodzony most podnoszony za pomocą żurawia. U podstawy miała kształt czworoboku a na górnych piętrach była okrągła. Szczyt obiektu wieńczyły blanki z zębatymi otworami (służyły do wylewania ukropu i rzucania pocisków). Na Bramie znajdowały się dwa działa i zapas prochu. Przed nią, podobnie jak przed Bramą Człuchowską, wznosiły się dwie okrągłe kamienne baszty przyczółkowe połączone z mostem zwodzonym. Baszty rozebrano w 1733 roku a Bramę w 1838.

Brama Młyńska

Brama Młyńska nazywana była Wodną. Oddalona od Bramy Człuchowskiej około 80 metrów. Zbudowano ją około 1340 roku w stylu gotyckim na planie kwadratu, u podstaw z kamieni narzutowych wyżej z cegły. Bramę wieńczył spiczasty dach. Wjazdu do miasta przez Bramę broniła żelazna krata spustowa. Początkowo pełniła funkcję wieży obserwacyjnej, bramy wjazdowej, ostatecznie przekształcona na więzienie. W 1657 roku uległa uszkodzeniu, w pierwszej połowie XIX wieku usunięto górne piętra. Całkowitej rozbiórce Brama uległa w 1838 roku. Jedyną pozostałością po Bramie jest głaz z wykutą na nim datą rozbiórki (kamień pochodzi ze zburzonej Bramy, jest częścią muru obronnego przy ulicy Młyńskiej i Fosy Miejskiej).

Przed Bramą Młyńską usytuowane były dwa mosty. Most od strony Bramy był zwodzony połączony z dwiema kamiennymi basztami przyczółkowymi. Od baszt można było przejść do wodnego młyna słodowego, położonego przy dzisiejszej ulicy Mickiewicza. Młyn zasilały wody z jeziora Zakonnego i Zielonego

Brama Zakonna zwana Mnichowską

Brama, która była wyłomem w murze położona w obrębie murów obronnych po stronie południowej Chojnic, dawniej przy ulicy Augustiańskiej obecnie ulicy Bankowej i Sukienników. Była jedyną Bramą bez baszt przyczółkowych, posiadała kratę spustową i most zwodzony przy murze obronnym. Brama Mnichowska pełniła wyłącznie funkcję furty klasztornej. Prowadziła do klasztoru Augustianów znajdującego się na tzw. Wyspie Mnisiej, otoczonej od wschodu Jeziorem Zakonnym. Wielki mistrz krzyżacki Winrych von Kniprode zagwarantował zakonnikom bezpieczne przejście do miasta ścieżką prowadzącą do Bramy Mnisiej. Podobnie jak bramy Gdańska i Młyńska furta klasztorna nie zachowała się.

• Blanki – element architektoniczny w postaci zwieńczenia murów obronnych i baszt tzw. zębami pomiędzy którymi znajduje się wolna przestrzeń, co miało ułatwić obronę w czasie oblężenia.
• Blendy – tzw. ślepe okna (płytka wnęka w murze w kształcie arkady), w elewacjach jest motyw dekoracyjnym. Znajduje się na elewacji m.in. Bramy Człuchowskiej.

— Wiesława Gołuńska