☐ Trzy cmentarze – trzy tablice cz. 1 Początek terroru

Umilkły już ostatnie strzały niemieckiego natarcia, i około godz. 16.00 okupant zajmuje miasto. Wtaczają się pierwsze kolumny niemieckich wojsk, witane entuzjastycznie przez miejscowych Volksdeutschów. „Sypały się kwiaty, lały się łzy radości i uniesienia. W imieniu miasta witał uroczystą przemową fryzjer Ziemann, dziękując za wyzwolenie na które dwadzieścia długich lat czekać było trzeba”. Nadeszła „długa noc okupacyjna ”. Do działań przystępuje Niemiecki aparat terroru. Głównym wykonawcą jest RSHA (Reichssicherheitshauptamt) – (Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy). Centrala Policji Bezpieczeństwa III Rzeszy, wywiadu politycznego państwa i partii hitlerowskiej. Utworzona w 1939 roku z połączenia Głównego Urzędu SD z Głównym Urzędem Policji Bezpieczeństwa (kierującym od 1936 r. policją polityczną – gestapo oraz policją kryminalną – kripo). Jako urząd kierujący zbrodniczymi organizacjami w III Rzeszy, był równocześnie odpowiedzialny za ich działanie. Na czele Okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie stanął  namiestnik Rzeszy (Reichsstatthalter) Albert Forster, pełniący jednocześnie funkcję Gauleitera, tj.: szefa okręgu partyjnego NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), założona w 1919 r. Gauleiter Forster sprawował nieograniczoną władzę na swoim terenie i podlegał bezpośrednio Hitlerowi. Podlegali mu członkowie i działacze partyjni na danym obszarze wraz z organizacjami paramilitarnymi. Już w drugiej połowie września 1939 roku na Pomorzu Gdańskim przystąpiono do organizowania NSDAP. Proces ten rozpoczęto od stworzenia aparatu na szczeblach powiatu i zakończono w końcu 1939 roku. Na  szczeblu okręgu władzę zwierzchnią sprawował Kreisleiterb. Naczelnikiem administracji powiatu chojnickiego (Landratem) był Artur Jägier. NSDAP (Narodowo Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotników) kontrolowała wszystko, wszystkich i wszędzie, donosząc wyżej a przede wszystkim do gestapo. W Chojnicach jej siedziba mieściła się przy ulicy Człuchowskiej Nr. 48.(obecnie ul, 31 Stycznia Nr.48.). Ważną rolę w systemie Trzeciej Rzeszy spełniał pion policyjno-sądowy. Aparat policyjny dzielił się na policję porządkową (Ordungspolizei), w Chojnicach Policja pomocnicza Hilfspolizei , swoją siedzibę miała przy Starym Rynku Nr.7. Służbę pełniło siedmiu granatowych policjantów, oraz Policję bezpieczeństwa (Sicherheitspolizei) – Urząd Policji i Bezpieczeństwa, w Chojnicach znajdował się on w budynku Gestapo. Policja porządkowa stanowiła dziewiąty urząd Głównego Urzędu SS. Natomiast policja bezpieczeństwa
i służba bezpieczeństwa SS (Sicherheitsdienst) scalone były w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy. W skład policji rządowej wchodziła policja ochronna -SCHUPO (Schutzpolizei), która swoją siedzibę miała przy Starym Rynku Nr.2 , oraz Żandarmeria (Gendarmerie) Policja Wojskowa z siedzibą w baraku przy ulicy Kościerskiej (dzisiaj okolice blaszaka i targowiska) a po zbombardowaniu koszar SS w 1943r. przeniesiona do baraku na przeciwko starego cmentarza (dziś sklep z farbami p.Wambiera). Policja bezpieczeństwa dzieliła się na kryminalną KRIPO (Kryminalpolizei), Chojnickie KRIPO siedzibę miało przy ulicy Warszawskiej Nr.13, i tajną policję państwową (Geheime Staatspolizel) – Gestapo, utworzone w 1933 r. Główny organ przymusu państwa hitlerowskiego, realizowało politykę terroru i zagłady. Związane z SS od 1939 roku
podlegało Głównemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy RSHA. W Chojnicach miało swoją siedzibę w domu dr. Bełkowskiego przy ulicy Ramy Nr.6 a następnie przy ulicy Gockowskiego Nr.37 dzisiaj ul. Drzymały Nr.37 Szefem Chojnickiego gestapo był Henig. Na Pomorzu Gdańskim pierwsze formacje policyjne działały na bezpośrednim zapleczu każdej z armii operującej w Polsce. Były to specjalne grupy operacyjne policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa (Einsatzgrupper cherheitspolizei und des Sicherheitsdienst).

W skład grup operacyjnych wchodziły oddziały operacyjne – Einsatzkommando – komando. Specjalne Grupy Operacyjne Policji Bezpieczeństwa – Einsatzgruppen, od 25 sierpnia 1939r. przydzielone do XIX Korpusu z 570 grupy tajnej policji polowej. Od 1 września do 1 października 1939 roku. W ramach EINSATZGRUPPEN działały na terenie Chojnic, Grudziądza, Torunia i Inowrocławia dwa komanda. Były to: Einsatzkomando 1/IV pod dowództwem Stumbahnführera H. Bischofta i Einsatzkomando 2/IV pod dowództwem Sturmbahnführera W. Hammera. Główną siłę policyjną na Pomorzu Gdańskim stanowiły oddziały organizacji  paramilitarnej Selbstschutz – Samoobrona, oficjalnie powołany do życia przez Reichsführera SS Heinricha Himlera między 8 a 10 września 1939 roku.
Podlegał on szefowi Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy – Reinhardowi Heydrichowi. Dowódcą okręgu pomorskiego został SS-Oberführer Ludolf von Alvensleben. Kierowany z miasta Bydgoszczy był podzielony na VI Inspektoratów. Powiaty – Chojnicki, Sępoleński, Tucholski i część powiatu Świeckiego zostały podporządkowane IV inspektoratowi Selbstschutzu z siedzibą w Chojnicach. Na jego czele stali oficerowie SS którym podlegali przedstawiciele powiatów a tym kolei przywódcy w miasteczkach i gminach. Członkowie nosili na rękawach zielone opaski. Na terenie Chojnic, wsławili się rozstrzeliwaniem swych ofiar na terenie „Doliny Śmierci” i innych dogodnych do tego miejsc. 26 listopada 1939 roku nastąpiło rozwiązanie tej organizacji a jej sprawy przejęło GESTAPO. Następną zbrodniczą organizacją było SS – Die Schutzstaffeln der Nationalistichen Deutschen Arbeiterpartei, (Sztafety Ochronne NSDAP), sformowane w 1923 roku, pełniły funkcję policji wewnątrz partyjnej i wywiadu politycznego. Kierownikiem Chojnickiego SS był: SS – Obersturmfürer Karl Dirks. Jednostka SS skoszarowana była w barakach przy ulicy Kościerskiej (obecnie rejon od blaszaka, po obu stronach ulicy Młodzieżowej do wysokości bloku Nr 23). Od 1943r. po częściowym spaleniu się koszar, jednostkę przeniesiono i do końca wojny stacjonowała w Zakładzie poprawczym, była postrachem miasta i okolicy.

Ponadto do aparatu represji zaliczały się: Sicherheitsdienst des Rechsführers SS – SD – Służba Bezpieczeństwa Przywódcy SS, niemiecki wywiad Polityczny NSDAP, zorganizowany w 1931 roku w ramach SS (nazwa SD od 1933r.); umacniała system faszystowski w Niemczech, od 1939r. w RSHA. Siedziba i adres jak GESTAPO.

Die Sturmabteilungen der Nationalsozialistischen Deutschen Arbeiterpartei – SA – Oddziały Szturmowe NSDAP, Założone w 1920 roku, w Chojnicach nadzór sprawował Landrat Artur Jägier, a dowódcą był Mocek. Siedziba mieściła się przy ulicy Człuchowskiej Nr.48. (obecnie ul, 31 Stycznia Nr.48.)

Jungedeutschepartei – JDP – Partia Młodych Niemców, siedziba mieściła się przy ulicy Człuchowskiej Nr.48. (obecnie ul, 31 Stycznia Nr.48.). Ci młodzi chłopcy wyszydzali polaków i niszczyli polski dorobek kulturalny. Arbeitsamt – Urząd pracy, początkowo mieścił się przy Starym Rynku Nr.6 (sklep sportowy), następnie na zapleczu hotelu „Priebe” (dawniej „Polonia”) przy Rynku Nr.23. Przeniesiony na ulicę Człuchowską 31, gdzie funkcjonował do końca okupacji. Wysyłał Polaków na przymusowe roboty do Rzeszy.

Dodatkowo powołano od jesieni 1944 r. Jagdpolizei – Lotne Brygady Policji i Jagdkomando – Specjalne Oddziały SS do tropienia i likwidowania grup partyzanckich, które odziałały w terenie.

Okupant hitlerowski rozpoczął też organizowanie aparatu sądowego. W Niemczech modyfikacja prawa karnego rozpoczęła się prawie natychmiast po dojściu Hitlera do władzy. Serię zarządzeń regulujących przepisy karne na zajętych obszarach polskich zapoczątkowało
rozporządzenie gen. Waltera von Brauchitscha z 5 września 1939 roku, wprowadzające niemieckie prawo karne. Z kolei 1 października 1939 roku generalny kwatermistrz Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, wydal rozporządzenie „w sprawie ścigania czynów karnych popełnionych przed 1 września 1939 roku na ziemiach polskich zajętych przez Wehrmacht”. Wraz z wprowadzeniem prawa karnego ustanowiono wojskowe sądy specjalne i wojskowe sądy doraźne oraz policyjne sądy doraźne. Dominującą rolę w orzekaniu kar w trybie doraźnym odgrywały sądy specjalne (Sondergerichte). W Chojnicach działał taki sąd pod kierownictwem Hansa Krűgera przy ul. Młyńskiej Nr.30.

Andrzej Lorbiecki
Pasjonat chojnickiej historii. Autor licznych artykułów, książek i publikacji naukowych.
Młyńska 30