☐ Wiesława Gołuńska: „Czerwona szkoła” dla dziewcząt na starej fotografii – Część III

Szczególną rolę w poznawaniu procesu dziejowego przypisuje się analizie źródeł historycznych. Stanowią one przedmiot badań nad historią „czerwonej szkoły” dla dziewcząt w Chojnicach. Do źródeł historycznych, pisanych, aktowych należą dokumenty, np. świadectwa szkolne, dyplomy a także legitymacje.

Tego rodzaju materiał badawczy stanowi Dyplom „Medalu Zwycięstwa i Wolności”. Został on nadany, p. o. Kierowniczce Szkoły Powszechnej nr 2 w Chojnicach, Obywatelce Franciszce Szablewskiej 9 maja 1946 roku przez Prezesa Rady Ministrów. Dyplom określa podstawę prawną ustanowienia Medalu. Jest nią artykuł 3 dekretu KRN (Krajowej Rady Narodowej) z dnia 26 października 1945 roku o nadaniu „Medalu Zwycięstwa i Wolności 1945 r.” Na dokumencie w lewym dolnym rogu widnieje informacja o miejscu (Warszawa) i dacie dziennej nadania Medalu (9 maja 1946 roku), pieczęć Prezesa Rady Ministrów, a z prawej strony podpis ówczesnego premiera, Edwarda Osóbki-Morawskiego. Tytułowanie Franciszki Szablewskiej „Obywatelką” wskazuje na zmiany ustrojowe, które dokonały się w Polsce po zakończeniu II wojny światowej i potwierdza historyczny fakt, iż do 22 lipca 1952 roku państwo funkcjonowało bez oficjalnej nazwy Polska Rzeczpospolita Ludowa.

Do źródeł normatywnych należą legitymacje. Zamieszczona Legitymacja Nr 20029 została wystawiona na nazwisko Szablewska Franciszka 22 lipca 1947 roku w Warszawie. Dokument jest potwierdzeniem odznaczenia Szablewskiej Srebrnym Krzyżem Zasługi postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Legitymację wystawił Naczelnik Wydziału Odznaczeń Kancelarii Wojskowej Prezydenta R.P. mgr. Wł. Daszkiewicz.

Stan Dyplomu i Legitymacji można ocenić jako bardzo dobry i dobry. Legitymacja jest pożółkła z widocznie uszkodzonym narożnikiem. Dyplom i Legitymacja to druki urzędowe. Nazwisko i funkcję osoby, której przyznano Dyplom wypisano na maszynie do pisania. Pieczęć znajdująca się na Dyplomie jest na tyle czytelna, że pozwala odczytać funkcję jego wystawcy: Prezes Rady Ministrów. Podpis premiera jest nieczytelny, częściowo niewidoczny. Pośrodku pieczęci widnieje godło państwowe.

Legitymacja jest składana i tworzy dwie kartki. Na stronie drugiej znajduje się nazwa państwa – Rzeczpospolita Polska, nazwa dokumentu, miejsce i data dzienna nadania Krzyża Zasługi. Strona trzecia dostarcza informacji, że „Postanowieniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej” „Obywatel Szablewska Franciszka” została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi. W prawym dolnym rogu zamieszczono funkcję i nazwisko urzędnika upoważnionego do wystawienia Legitymacji. Podpis wystawcy jest słabo czytelny. Wpisy sporządzone atramentem są wyraźne. Strona druga i trzecia Legitymacji są obramowane.

Omawiane dokumenty znajdują się w zbiorach bratanka i wychowanka Franciszki Szablewskiej, Stanisława. Zostały one udostępnione Gimnazjum nr 2 w Chojnicach w 2000 roku z okazji odsłonięcia 27 października w holu tej szkoły tablicy pamiątkowej ku czci zasłużonej nauczycielki i kierowniczki chojnickich szkół powszechnych Franciszki Szablewskiej. 26 października minęła 20 rocznica śmierci pochodzącej z Łęga nauczycielki, która przed wojną pracowała w szkołach w Rytlu i w Chojnicach. W Siedmio-klasowej Publicznej Szkole Powszechnej nr 2 w 1928 roku uzyskała stały etat. W czasie drugiej wojny światowej prowadziła tajne nauczanie w Chojnicach i w Czersku. Po wojnie była kierownikiem SP nr 2, ale w latach pięćdziesiątych odsunięto ją od pracy z powodów światopoglądowych. Wróciła do pracy w szkolnictwie, ale już jako niepełnoetatowy nauczyciel w SP nr 1 i SP nr 2. Według zachowanej Legitymacji Nr 1434 Franciszka Szablewska była nauczycielką Szkoły Podstawowej nr 4 w Chojnicach. Po przejściu na emeryturę otrzymała rentę specjalną dla zasłużonych. Za swoją działalność została odznaczona Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, „Medalem Zwycięstwa i Wolności”, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Armii Krajowej. Pośmiertnie przyznano jej Medal Komisji Edukacji Narodowej.

Źródła historyczne pisane opisowe

[ngg src=”galleries” ids=”113″ display=”basic_thumbnail” override_thumbnail_settings=”1″ show_slideshow_link=”0″]

Do poznawania warunków funkcjonowania placówki oświatowej służą teksty źródłowe historyczne pisane, opisowe. Najczęściej są to kroniki, listy wspomnienia. Historycznym materiałem źródłowym do badania przeszłości Gimnazjum nr 2 w Chojnicach są zapisy sporządzone przez pracowników oświaty, z reguły nauczycieli. W najstarszej kronice szkolnej znajduje się zamieszczona na drugiej stronie okładki kartka A-5 w kratkę. Zawiera ona adnotację sporządzoną na podstawie informacji udzielonej przez [Adelę] Wysocką i Księgi ocen 1945/1946. Została ona spisana 23 stycznia 1970 roku, a więc już po zaprzestaniu dokonywania wpisów w tym tomie. Kronika była prowadzona do 1968 roku. Pagina zachowała się w stosunkowo dobrym stanie, pożółkła. Do okładki została przytwierdzona dwiema zszywkami, z których zachowała się jedna. W archiwum szkolnym Kronika została skatalogowana jako pozycja ASP 2, Ch, Nr 1, l. 1950-68, Kronika Szkoły Nr 2 Chojnice i od września 2009 roku jest przechowywana w bibliotece szkolnej.

Z informacji spisanych prawdopodobnie przez Stanisławę Janicką – Synak (podpis nieczytelny) wynika że:

• zajęcia w szkole 15 marca 1945 roku rozpoczęło 300 uczniów [uczennic],
• kierownikiem szkoły została [Franciszka] Szablewska,
• w roku szkolnym 1945/1946 w szkole pracowało 10. nauczycieli: Jur T., Jur Zofia, Ciecierska Helena, Pawłowska Monika, Dziura Maria, Lisowa Anna, Steńko Anna, Kowalewska Wanda, Lange Wanda, Wysocka Adela,
• do szkoły uczęszczało 529 uczniów,
• oddziałów szkolnych było 12: I a, I b, II a, II b, III a, III b, IV a, IV b, V, VI a, VI b, VII,
• zajęcia lekcyjne odbywały się w 16 salach lekcyjnych,
• w Szkole Podstawowej nr 1 zajęcia rozpoczęły się w tym samym czasie.

Najstarsza kronika szkolna pochodzi z lat 1950-68. Została spisana w 100. kartkowym brulionie w szerokie linie. Pierwszy zapis pochodzi z 18 sierpnia 1950 roku. Jest to lakoniczna informacja o zorganizowaniu dyżurów nauczycielskich „celem przyjmowania zgłoszeń do nowo zorganizowanej szkoły TPD” [Towarzystwa Przyjaciół Dzieci]. Kolejne informacje zapisane chronologicznie (pierwsza strona Kroniki) dotyczą kwestii organizacyjnych placówki na początku roku szkolnego 1950/1951:

1. 29 sierpnia 1950 roku odbyła się konferencja nauczycieli szkoły. „Konferencję prowadził ob. Czapiewski pracownik Partii ze względu na brak kierownika [szkoły]”.

2. Rok szkolny 1950/1950 rozpoczęto uroczystą akademią. „Obecni byli: z ramienia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydziału Oświaty wizytator Jeż Władysław; z Partii ob. Czapiewski oraz z Wydziału Oświaty w Chojnicach Kierownik Gliszczyński”. Po akademii dzieci otrzymały „sute” śniadanie.

3. Tymczasowym kierownikiem szkoły od 2 do 13 września 1950 roku został „ob. Franciszek Górecki”.

4. 14 września 1950 roku kierownictwo „szkoły przejął ob. Basandowski. Odtąd datuje się szybki rozwój szkoły. Zorganizowano gabinety biologiczny, fizykochemiczny, zajęć praktycznych”. Dzieci dożywiano 3 razy dziennie.

Wpisy w Kronice ukazują zmiany społeczno- polityczne, które wprowadziła po wojnie partia komunistyczna w Polce. W stosunku do urzędników państwowych używano określenia oficjalnego „obywatel”. Ludzie „Partii” byli wszechobecni w życiu publicznym. W zasadzie jakakolwiek uroczystość nie mogła się bez nich odbyć. Ich obecność miała nadać „splendoru” uroczystościom i ich organizatorom.

Dożywianie dzieci to nie tylko konieczność spowodowana złą sytuacją finansową rodziców, czy trudnościami aprowizacyjnymi i skutkami niedożywienia z czasów okupacji ale próba powolnego oddziaływania na kształtujące się w społeczeństwie oceny ugrupowania komunistycznego, które przy czynnym poparciu Moskwy przejęło w Polsce władzę.

Przebudowa

[ngg src=”galleries” ids=”114″ display=”basic_thumbnail” override_thumbnail_settings=”1″ show_slideshow_link=”0″]

Aneks do historii chojnickiej 'dwójki” na starej fotografii

Mieszkanka naszego miasta, pani Anna Żywicka, przekazała Redakcji „Chojniczanina” fotografie uczniów i grona pedagogicznego Szkoły Podstawowej nr 2. Pani Anna była uczennicą „dwójki” w latach 1950-1957 (wg Arkuszy ocen 1956/57).

[ngg src=”galleries” ids=”115″ display=”basic_thumbnail” override_thumbnail_settings=”1″ show_slideshow_link=”0″]