☐ Andrzej Lorbiecki. Trzy cmentarze – trzy tablice. Część 7 – Trzy cmentarze.

Lata biegły, wieńce i wiązanki na cmentarzu bohaterów więdły, w dzień Wszystkich Świętych paliły się znicze, cmentarz odwiedzały rodziny zamordowanych, tylko chojniccy historycy nie pofatygowali się by porozmawiać i spisać te wtedy jeszcze świeże relacje. Z drugiej strony pokolenie które to przeżyło, było przekonane, że pamięć o tych wydarzeniach nie zaginie na wieki. Przekazywano historię o tych wydarzeniach ustnie, ukradkiem po domach, gdyż warunki polityczne nie pozwalały na głośne mówienie o tych sprawach. Nawet jedyna publi- kacja na ten temat, „Choj- nice 1939-1945” wydrukowana przez Powiatowy Komitet Uczczenia Ofiar Zbrodni Hitlerow- skich nie została dopuszczona do publicznej edycji i tylko chyłkiem z piwnicy drukarni Schreibera, gdzie była skła- dowana wypływała w ręce chojni- czan i upamiętniała tamte wydarzenia.

Cmentarz Ofiar Zbrodni Hitlerowskich zwanym wtedy Cmentarzem Bohaterów prezentował się bardzo mizernie, gdyż usy- pane były tylko kopczyki na pojedynczych mogiłach i większe na mogiłach zbiorowych. Mieszkańcy miasta upominali się o godny wygląd tego miejsca, jednak władze miasta miały inne ważniejsze sprawy na głowie.

W końcu radni poparli projekt zagospodarowania cmentarza i w 1950 roku dokonano jego przebudowy cmentarza, układając krawężniki oraz postawiono wszystkim znanym z nazwiska pomniki. Groby ponumerowano i przypisano do danego nazwiska.

W 1970r. udało mi się odrysować szkic tego cmentarza. Pamiętam, że jeszcze w latach 90 taki szkic znajdował się w tak zwanej Księdze Radzieckiej w Ratuszu, jednak po jakimś czasie zaginął. Oprócz zmiany wyglądu cmentarza, w 1950 roku, została zbudowana w stylu monumentalnym brama wejściowa, zaprojektowana przez studenta Zbigniewa Trzebiato- wskiego. W tym samym czasie wzdłuż bramy i od strony ul. Wysokiej postawiono płot ogrodzeniowy z białej cegły.

W XX rocznice wybuchu II wojny światowej 1 września 1959r. na placu przed cmentarzem, został odsłonięty pomnik ku czci ofiar II wojny światowej, z napisem „Poległym i ofiarom faszyzmu hitlerowskiego w latach 1939-1945” projektu prof. Smolana z Sopotu, dzisiaj popularnie zwany „Orłem”.

Czas upływał, rodziny niektórych pochowanych ekshumowały ich ciała przenosząc na inne cmentarze, bliżej grobów bliskich. Miasto przystąpiło do przebudowy wpadającego w ruinę cmentarza, skruszałe odkryte skrzynie pomników zastąpiono nowymi, pokrytymi pełną płytą oraz na niektórych ustawiono cokoły z tablicami. Ponownie otyn- kowano przylegające z dwóch stron do cmentarza ogrodzenie. Wyremontowano bramę wejściową i założono nowe tablice
spoczywających tam ofiar. W październiku 1994 roku nastąpiło jego oddanie.