Oblicza szarży – początki tradycji kawaleryjskich

Nowożytność

Z tradycjami kawaleryjskimi naszego regionu wiąże się szarża pod Krojantami. Od kilku lat te tradycje nabrały szczególnego charakteru.
Na tzw. Polu Szarży pod Krojantami w pierwszą niedzielę września jesteśmy świadkami rekonstrukcji wydarzeń związanych z walkami 18 pułku ułanów 1 IX 1939 roku. Na taktykę walk ułańskich i sukces militarny wpłynęło wielowiekowe doświadczenie polskiej jazdy.

Korzenie polskiej kawalerii wywodzą się z przybocznego oddziału jeźdźców będącego częścią drużyny książęcej Mieszka I. W Polsce pierwszych Piastów w skład drużyny książęcej wchodziła jazda lekka oraz jazda ciężka (tzw. pancerni). Jazda odniosła wiele zwycięstw, z których najbardziej znana jest bitwa pod Cedynią. Za czasów Bolesława Krzywoustego nastąpił zmierzch drużyny. Obok chłopskiego pospolitego ruszenia, zaczęło rozwijać się pospolite ruszenie rycerzy feudalnych. Rycerze uzbrojeni byli w broń zaczepną, oraz broń ochronną. Rozwój broni palnej oraz odrodzenie piechoty spowodowało, pod koniec średniowiecza, powolny spadek znaczenia jazdy rycerskiej. Największym sukcesem militarnym jazdy polskiej tego okresu było zwycięstwo nad wojskami krzyżackimi w bitwie pod Grunwaldem.

Panowanie Kazimierza Wielkiego przyniosło koniec wojen na zachodzie. W wydanych statutach król ujął powinność służby wojennej w postanowienia prawne. Każdy rycerz był odtąd obowiązany osobiście do służby wojennej z jak najliczniejszym pocztem. Pojawienie się broni palnej przybliżało kres rycerskiego sposobu wojowania. Klęska pospolitego ruszenia Kazimierza Jagiellończyka pod Chojnicami 1454 roku i wojna 13. letnia wprowadziły istotne zmiany w wojskowości polskiej: doceniono rolę piechoty a wartość bojową straciło pospolite ruszenie. Mała przydatność pospolitego ruszenia rycerzy skłoniła króla Kazimierza Jagiellończyka do werbowania żołnierzy najemnych.

W XV wieku pojawiły się w Polsce nowe formacje kawaleryjskie, które miały zastąpić rycerstwo. Były to kompanie opancerzonych kopijników oraz kompanie strzelców. Pojawili się wtedy rajtarzy i arkebuzerzy uzbrojeni w broń palną. W XVI wieku w wojsku polskim nadal najwięcej było konnicy, która stanowiła tradycyjnie ulubioną broń szlachty. Na przełomie XV i XVI wieku pojawiły się oddziały zaciężne. W XVI wieku ukształtowała się w Polsce husaria, początkowo jazda lekka, z biegiem czasu stając się najcięższą kawalerią polską. Jazdę lżejszą w Polsce stanowili pancerni, którzy z czasem stali się formacją średniozbrojną. Jazdę lekką stanowiły tzw. chorągwie wołoskie i tatarskie, złożone początkowo z zamieszkałych w Rzeczypospolitej Tatarów i Wołochów oraz z Kozaków, a niekiedy z drobnej szlachty. Na plan dalszy odeszły wojska piesze. Reformy wojskowe dokonane przez króla Władysława IV podzieliły w latach 30. XVII wieku jazdę polską na jeźdźców autoramentu narodowego oraz cudzoziemskiego. Autorament narodowy stanowiła ciężkozbrojna husaria, średniozbrojni pancerni oraz oddziały lekkiej kawalerii. Autorament cudzoziemski stanowili arkebuzerzy, rajtarzy oraz dragoni. Ci ostatni przez niektórych zaliczani byli do piechoty. Husarze walczyli kopią i szablą.

Elitę jazdy polskiej stanowiła jednak husaria. Formacja ta była obecna na polach bitew od początków XVI do połowy XVIII wieku. Jej zadaniem było przełamywanie sił nieprzyjaciela poprzez zadawanie rozstrzygających uderzeń w postaci szarż. Jeżeli husaria atakowała z miejsca narażonego na ostrzał ruszano od razu szybko. Luźny szyk umożliwiał gwałtowne zwroty, gdy szarża nie rokowała sukcesu. Zbliżając się do wroga, husarze ścieśniali się a tempo biegu wzrastało. Przed liniami wroga obniżano kopie.
Po wykonaniu uderzenia jeźdźcy zawracali i ponownie składali się do ataku. Zniszczone kopie odrzucano walcząc koncerzami (broń klująca długości 120-150 cm). Piechota wroga była bezradna wobec ataków husarii.

Husarię wspomagali średniozbrojni pancerni, zaś lekka jazda miała oskrzydlać wroga, aby przedostać się na jego tyły. Wojska Rzeczypospolitej w XVII wieku odniosły szereg wspaniałych zwycięstw. W większości sukcesów były one rezultatem talentów dowódczych hetmanów. Wojny z początku XVIII wieku ukazały katastrofalny stan armii. W czasie wojny w obronie Konstytucji 3 maja (1792) nastąpiło przejście od wojowania przy znacznej roli jazdy do wzmocnienia roli broni palnej i pozycji warownych. Kawaleria zawiodła, kilkakrotnie uciekła z pola walki. Drobne sukcesy na polach walk czy powstanie kościuszkowskie (1794) nie uchroniły Rzeczypospolitej przed upadkiem.

W 1775 uchwałą Sejmu rozwiązano husarię jako formację bojową, a istniejące oddziały husarii i pancernych, zostały przekształcone w kawalerię narodową. Formacja ta zniknęła wraz z ostatnim rozbiorem I Rzeczypospolitej, lecz jej tradycja w formie umundurowania i organizacji przetrwała do czasów późniejszych. Formacje lekkiej jazdy oparły się dłużej próbie czasu. W XVIII wieku przekształciły się w nowoczesne formacje ułanów, które wsławiły się na polach wielu bitew. Formacje te na wzór polski tworzono też w innych krajach.

Wielką kartą historii ułanów była epoka napoleońska i okres I Wojny Światowej. Wraz z odrodzeniem się państwa polskiego powstały pułki ułanów, które w latach 1918-1921 walczyły praktycznie na wszystkich frontach wojny o granice Rzeczypospolitej. W kampanii wrześniowej 1939 roku polska kawaleria walczyła od pierwszej do ostatniej bitwy z bohaterstwem, które znalazło uznanie nawet u wrogów.

Bitwy polskiego września 1939 roku z udziałem kawalerii polskiej zapoczątkowały powstanie i rozpowszechnienie przez niemiecką, nazistowską propagandę oraz powojenną propagandę komunistyczną mitu dotyczącego rzekomych ataków polskiej kawalerii na niemieckie czołgi w czasie kampanii wrześniowej.

Kawaleria polska była tym rodzajem broni, który szczególne znaczenie przywiązywał do tradycji. Zobowiązanie do męstwa w boju i zwartości w walce, zaowocowało w boju. Również przełożeni dali dowód swą postawą, że dowodzenie poprzez osobisty przykład nie było hasłem bez pokrycia. W kampanii wrześniowej 1939 roku poległ generał brygady Stanisław Grzmot-Skotnicki, dowódca Pomorskiej Brygady Kawalerii i pułkownik Kazimierz Mastalerz, dowódca 18 Pułku Ułanów Pomorskich.

  • arkebuzerzy – jazda uzbrojona w broń palną – arkebuz.
  • autorament – sposób rekrutacji w wojskach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w ramach reform wojska króla Władysława IV.
  • dragoni – żołnierze formacji zwanej dragonią, utworzonej we Francji przez Henryka IV w końcu XVI wieku. Walczyli pieszo, a poruszali się konno.
  • husaria – polska ciężka jazda, znana z wielu zwycięstw formacja kawaleryjska, obecna na polach bitew od początku XVI wieku do połowy XVIII wieku.
  • rajtarzy – typ kawalerii używającej w walce przede wszystkim pistoletów.
Pełen ekspresji atak husarii przedstawił na swoim obrazie Wojciech Kossak („Bitwa pod Kircholmem” 1605 rok). Uzbrojenie husarza to m.in. szabla husarska (ok. 95 cm), kopia husarska ponad 5 m, koncerz – broń kłująca o długości 120-150 cm. Sukces w walce zapewniały konie husarskie, specjalnie hodowane i szkolone, aby były silne i odporne na trudy, a jednocześnie szybkie (mogły rozwinąć prędkość do 40 km/h) oraz zwrotne (husarz był w stanie zawrócić konia prawie w miejscu).
Rekonstrukcja szarży pod Krojantami. Uzbrojenie ułana to m.in. szabla ułańska i lanca kawaleryjska. We wrześniu 1939 roku nie używano już lanc do walki, choć są źródła, które podają, że w 2-3 szarżach użyto lanc. Koń służył polskiemu kawalerzyście do przemieszczanie się, a tylko w szczególnych przypadkach do walki w szarży.

— Wiesława Gołuńska

przez Redakcja Chojniczanin.pl

Reklama

pompy ciepła chojnice

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.